سایت زنبورعسل ایران

کارهای زنبور داری در ماه شهریور

همان طوری كه نركشی در ماه پیش اعلام پایان یافتن سال جمعیت ها بوده، شروع شهریور ماه نیز اعلام آغاز سال برای زنبورها در ایران است. تقویم سالانه زنبورها با تقویم سالانه ما 5 ماه تفاوت زمانی نشان می دهد. این وضع و این تفاوت برای زنبور دار فوق العاده مهم است. باید حتما در نظر گرفته و با زنبورهایش با تقویم خودشان كار كند نه با تقویم ما.
در این ماه معمولا شدت گرمای تابستانی می شكند. هوا رو به اعتدال می گذارد. گو اینكه هنوز سرد نشده ولی دیگر از آن گرمای شدید تابستانی خبری نیست. شب ها در نقاط مرتفع كشور ما در اطراف شهرهایی مانند اردبیل، همدان، دماوند و اراك سرد هم می شود. زنبورها با حس كردن اوضاع كم كم خودشان را برای زمستان آماده می كنند. ملكه مرتب از تعداد تخم هایی كه در 24 ساعت می گذارد می كاهد. زنبور دار با ادامه تغذیه زمستانی سعی می كند كه از شدت كاستن تخم ریزی تا آنجا كه ممكن باشد جلوگیری كند. چون زنبورهایی كه از این به بعد متولد می شوند پاییز و زمستان و حدود یك ماه از بهار را در جمعیت می گذرانند. جمعیت در اواخر زمستان و فروردین ماه هر چه قوی تر باشد موفق تر بوده و عسل زیادتری به كندو می آورد. جلوگیری از كم شدن تعداد تخم هایی كه ملكه روزانه در این ماه می گذارد به كمك تغذیه زمستانی برای رسیدن به همین هدف نیز هست. البته هدف اصلی تامین ذخیره زمستانی جمعیت ها می باشد.
برای تغذیه در این ماه از شربتی استفاده می شود كه با نسبت 2 كیلو شكر و 1 لیتر آب تهیه می گردد. بعضی ها نسبت 3 كیلو شكر و 2 لیتر آب را ترجیح می دهند كه این هم صحیح است. اگر به این شربت ها در مقابل هر لیتر آب یك الی 2 قاشق غذا خوری عسل اضافه شود زنبورها آن را بهتر قبول می كنند و اگر آن را با مقداری دارو بر ضد بیماری نوزما مثل فوماژیلین مخلوط كند با بیماری مزبور مبارزه شده و زنبورها زمستان را سالم تر می گذرانند و از مرگ و میر زمستانی نسبتا جلوگیریی می شود.
پس از پایان تغذیه زمستانی زنبور دار ناگاه ملتفت خواهد شد كه جمعیت ها به شدت ضعیف شده اند و از این وضع سخت ناراحت می شود. مثلا كندوهایی كه در آغاز تغذیه 20 قاب پر از زنبور داشته اند، در پایان آن تعداد قاب های پر از زنبورشان به 14 عدد هم نمی رسد. این جریان كاملا طبیعی است و جای ناراحتی نیست. چه هنگام شروع تغذیه بیشترین تعداد زنبورهای جمعیت را زنبورهای بهاری و تابستانی تشكیل می دادند كه در جریان جمع آوری و غلیظ كردن شربت تلف شده و از بین رفته اند و در پایان تغذیه تعداد كمتری از آنها هنوز باقی مانده و بقیه اشان زنبورهای زمستانی می باشند. اینست كه جمعیت نسبتا ضعیف گردیده است. زنبورهای بهاری و تابستانی كه به هر حال باید از بین بروند چه بهتر كه هر چه زودتر حذف گردند.
زمانی كه تعداد قاب هائی كه دو طرفش پر از زنبور باشد به حدود 10 قاب تقلیل یافت طبقه دوم را برمی دارند و هر وقت به 8 عدد یا كمتر رسید كندو را تنگ می كنند در بعضی از زنبور داری ها طبقه دوم را هرگز برنمی دارند. این كار بیشتر در مناطقی توصیه می شود كه در آنجا بعضی از سال ها هوای سرد در وسط زمستان ناگهان گرم می شود بطوری كه خوشه زمستانی در داخل كندو بازشده زنبورها پرواز و ملكه تخمگذاری را شروع می نماید و این گرما مثلا حدود 2 هفته ادامه می یابد ناگهان دوباره هوا سرد می شود و حتی اغلب برف هم می بارد زنبورها با ناچار تخم و لاروها را رها كرده به خوشه زمستانی برمی گردند. لاروهای خارج مانده از خوشه در اثر سرما داخل سلول ها مرده و می گندند. عفونتی كه ایجاد می گردد جمعیت و زنبورهایش را ناراحت می نماید. به علاوه كلی از زحمات ملكه و جمعیت هدر می رود و حال آنكه در كندوهای 2 طبقه معمولا خوشه ها باز نمی شود و در نتیجه چنین مسئله ای پیش نمی آید.
زنبور عسل عادت به تمیزی فوق العاده دارد و هیچ نوع كثافتی را در داخل كندو تحمل نمی كند. حتی دفع مدفوع را تنها در خارج از كندو و در حال پرواز انجام می دهد. در حالت عادی زمانی كه مرگش را حس كرده و به خارج از كندو پرواز می كند و دیگر برنمی گردد. تنها زمانی داخل كندو می میرد كه مرگش ناگهانی باشد. مثلا از زنبور دیگری نیش خورده و فرصت پرواز به خارج از كندو را نداشته باشد.
جمعیت های ضعیف را نخست با یك بچه مصنوعی متحد كرده آنگاه تغذیه زمستانی را شروع می كنند. اگر بچه مصنوعی در زنبورستان نبود با یك جمعیت قوی هم همین كار را می توان كرد. ولی جمعیت های ضعیف را در زمستان نباید در زنبورستان تحمل نمود چون به راحتی انواع و اقسام بیماری ها را گرفته و داخل زنبورستان پخش می كنند.
زنبورستان باید تا اواسط این ماه از وجود زنبورهای نر كاملا پاك شده باشد. هرگاه در اواخر شهریور ماه و اوایل مهر ماه در كندوئی زنبورهای نر دیده شد باید كندو را باز و قابها را بیرون آورده و ملكه اش را حتما به چشم دید. دیدن تخم ها و لاروها در این ماه از سال ها و ماه های بعدش به هیچ وجه نشان دهنده وجود ملكه در كندو نیست. چه ممكن است جمعیت مدتها پیش ملكه اش را از دست داده و كارگران تخمگذاری كرده باشند.
آخرین مهاجرت یا كوچ دادن در این ماه انجام گرفته و زنبورها را به محل اصلیشان یعنی مكانی كه پاییز و زمستان تا بهار در آنجا می گذرانند برمی گردانند. قبل از مهاجرت باید طبق قوانین كوچ دادن عمل نموده و پس از مهاجرت برخلاف عقیده عده ای از زنبور داران كه سوراخ پرواز كندو را به سمت مشرق می گذارند تا زنبور صبح ها كارش را زودتر شروع كند. باید سوراخ های پرواز كندو را سمت مخالف باد منطقه قرار دهیم. دلیلش اینكه درست است كه قرار دادن سوراخ های پرواز ممكن است باعث آن گردد كه زنبورها 10 دقیقه زودتر پروازشان را شروع كنند. با در نظر گرفتن اینكه زنبورها اقلا 10ساعت یعنی 600 دقیقه در روز امكان پرواز دارند اضافه كردن 10 دقیقه كمتر از 2 درصد به مدت پروازشان می افزاید كه البته بسیار ناچیز و در مقدار محصول بی اثر است.  حال آنكه كوفتن بادهای شدید به سوراخ پرواز و ورودش به داخل كندو و تمام تعادل حرارتی داخلی آن را در هر فصل و هر ماهی كه باشد بكلی بهم می زند و نه تنها فعالیت بلكه حتی زندگی عادیشان را نیز مختل می كند. این وضع بخصوص در زمستان خطرناك است.
تعویض ملكه جمعیت های ضعیف را در این ماه و یا ماه آینده بهتر است انجام داد. گو اینكه جمعیت ها ملكه را در پاییز با تلفات بیشتری قبول می كنند تا بهار ولی باز تعویض در پاییز را باید ترجیح داد چون جمعیت در بهار آینده به سرعت قوی شده و عسل زیادتری می دهد. برای اینكه تلفات ملكه كمتر شود از روش ویژه ای در تعویض پاییزی ملكه استفاده می گردد.
چكیده کارهای زنبور داری در ماه شهریور:

1- نركشی پایان یافته و سال تازه زنبورها شروع شده است.
2- غارت می تواند در این ماه و ماه بعد بیداد كند، مواظب باشید.
3- تغذیه زمستانی را با قدرت شروع كرده و به اتمام برسانید.
4- ضعیف شدن جمعیت ها از این ماه به بعد یك امر طبیعی است.
5- هرگاه تعداد زنبورها خیلی كم شده باشد طبقه دوم را بردارید.
6- جمعیت های خیلی ضعیف را نخست متحد كرده بعد تغذیه را شروع كنید.
7- زنبورستان در جریان همین ماه معمولا باید از وجود نرها پاك شده باشد.
8- با انجام آخرین مهاجرت كندوها را به محل زمستانیشان برگردانید.
9- سمت سوراخ های پرواز باید سمت مخالف باد منطقه باشد.
10- ملكه های جمعیت های خیلی ضعیف را با استفاده از روش ویژه پاییزی می توانید عوض كنید.

منبع : کتاب زنبور عسل و پرورش آن از دکتر شهرستانی, پدر زنبور داری ایران

کارهای زنبور داری در ماه مهر
تغذیه زمستانی باید تاكنون پایان یافته باشد. مقدار آن برای كندوهای مختلف متفاوت است. جمعیت های قوی بیشتر و جمعیت های نسبتا ضعیف كمتر تغذیه می شوند. زمانی تغذیه جمعیت ها به اتمام می رسد كه تا مهر ماه 8 الی 10 كیلو شكر صرف تغذیه شان شده باشد. طبیعت دیگر معمولا شهدی ندارد كه در اختیار زنبورها قرار دهد. اگر هم داشته باشد مقدارش قابل بحث نیست. در استانهای شمالی ایران به ویژه در گیلان باغ های چای فراوانند. بوته های چای در پاییز و زمستان گل می دهند ولی اولا تعداد گل های هر بوته كم بوده و از 4 الی 5 گل تجاوز نمی كند. ثانیا گل های چای تنها گرده گل می دهند و شهد ندارند. ثالثا هوای منطق چای كاری در پاییز و زمستان اغلب بارانی است و امكان بهره برداری از آن برای زنبورها بسیار محدود است.
كنترل جمعیت ها پس از پایان تغذیه زنبور دار را از وضع داخلی كندو و كمبود یا كافی بودن غذای ذخیره شده برای گذراندن پاییز و زمستان آگاه می نماید تا در صورت نیاز به جعیت هایی كه غذای كافی ندارند كمك شود. این بررسی می توان با باز كردن كندوها انجام گیرد و یا با استفاده از یك ترازو یا یك قپان. باز كردن كندوها و دیدن مقدار غذای جمعیت ها با چشم گو اینكه اطمینان بخش تر است و زنبور دار را از مقدار غذای جمعیت بهتر آگاه می نماید ولی خطر شروع غارت را با خود به همراه دارد كه در این ماه بدلیل بیكاری زنبورها شدید هم هست.
به همین دلیل مدتی كه كندو باز می ماند باید خیلی كوتاه باشد. در صورت شروع غارت باید اولا فوری بررسی را قطع و سر كندوها را گذاشت. ثانیا سوراخ پرواز همان كندو را برای 3 روز تنگ كرد تا آنجا كه بیش از 2 الی 3 زنبور نتواند از آن عبور كنند. بررسی با ترازو  و یا قپان با وجود پر زحمت بودن خطر غارت را به كلی از بین می برد.  در اینجا هم تنها اولین بررسی بهتر است با باز كردن كندوها انجام گیرد و نتیجه از لحاظ كفایت و كمبود غذا در شناسنامه هر كندو و یا در یك دفترچه نوشته شود. از این تاریخ تا اوایل فروردین كندوها را هر دو هفته یكبار وزن كرده و باز در دفترچه كنار وزن های قبلی می نویسند تا بتوانند از مقایسه وزن ها با هم نتیجه بگیرند. یكی از سرمایه های بزرگ زنبور دار شان هایی است كه وی باید همیشه به صورت ذخیره در اختیار داشته باشد. این قاب ها معمولا در انبار مخصوصی نگهداری می شوند.
4 نوع شان مورد لزومند:

1- شان های خالی ولی سالم به تعداد هر چه بیشتر بهتر برای طبقه دادن به كندو در فروردین و اردیبهشت.
2- شان های پر از عسل و یا شربت برای كمك به جمعیت هائی كه در زمستان به هر دلیلی آذوقه اشان تمام شده باشد.
3- شان های گرده برای زمان شروع دوباره تخمگذاری ملكه به منظور تحریك وی به تخمگذاری بیشتر در اسفند و فروردین و یا پس از بچه مصنوعی و یا طبیعی گرفتن.
4- شان هایی با سلول های نر برای زنبور دارانی كه تصمیم به تولید و جفتگیری دادن ملكه دارند.
این سرمایه پر بها در اشكاف مخصوصی كه برای همین منظور درست شده نگهداری می گردد تا دست پروانه موم خوار از آنها كوتاه باشد و موش ها هم كه علاقه زیادی به گرده گل ذخیره شده در شان ها دارند نتوانند شان ها را خراب و تكه پاره و برای زنبور دار و جمعیت ها غیرقابل استفاده كنند.
با استفاده از گرمای‌ هوا كندوها را تمیز می كنند. برای این كار تك تك كندوها را باز كرده موم ها و بره موم هائی كه به چهار دیوار و كف كندو چسبیده اند را به كمك یك كاردك جدا و در گوشه ای جمع می كنند ولی این كار باید خیلی سریع انجام گیرد تا غارت شروع نشود. تمام شان های سیاه و غیرقابل استفاده را از كندو برداشته همراه تكه های مومی كه در جریان سال و همچنین هنگام تمیزكردن كندوها جمع آوری گردیده برای ذوب و تصفیه كه می تواند در اواخر همین ماه انجام گیرد در محلی مطمئن گذاشته می شوند. موم ها هر چه زودتر تصفیه گردند بهتر است تا كرم موم خوار نتواند آنها را بخورد. چه فعلا قیمت موم در ایران خیلی گران و حدود 3 برابر عسل است.
اولین اقدامات برای گرم نگهداشتن كندو اینست كه روی قاب ها در داخل كندو یك پارچه كتانی دو لا و روی آنها نیز مقداری روزنامه می گذارند تا گرما در داخل كندو حفظ شده و از راه درزهای سقف آن خارج نگردد و در نتیجه تامین و ثابت نگهداشتن آن برای زنبورها اشكالی بوجود نیاورد. استفاده از نایلون به جای پارچه را توصیه نمی شود چون نایلون مانع خروج بخار آب از كندو شده كپك زدگی شان ها را تشدید می نماید.
آخرین كار زنبور دار تنگ كردن كندوها و همچنین سوراخ پروازشان است. سوراخ پرواز می تواند سراسری باشد ولی باید ارتفاعش از 7 میلیمتر تجاوز ننماید. از چنین سوراخ پروازی كوچكترین موش ها هم نمی توانند عبور كنند. در مناطقی كه رطوبت هوا زیاد است و شان ها داخل كندوها زمستان كپک می زنند سوراخ پرواز را باید سراسری گرفت. در این ماه هم باید مواظب غارت بود كه زنبورها به دلیل بیكاری آمادگی زیادی برای غارت دارند.
نبور دار می تواند به راحتی از هم اكنون قدرت جمعیت های هر كندو را در اوایل سال آینده پیش بینی كند. برای این كار با دیدن تعداد خیلی زیاد زنبورها در هر كندو در ماه مهر گول نمی خورد. این قدرت آنها یك قدرت دروغی است. چون تعداد زیادی از این زنبورها به دلیل بهاری و تابستانی بودن باید از بین بروند پس فقط به تخم ها و لاروها به خصوص لاروهای سرپوشیده توجه کنید. اگر تعدادشان زیاد باشد آن جمعیت در اوایل بهار آینده قوی خواهد بود و اگر كم باشد ضعیف. زنبورهائی كه در این ماه متولد می گردند از زنبورهای متولد شده در مرداد و مهر زیادتر عمر می كنند و اغلب تا اردیبهشت زنده می مانند.
چكیده کارهای زنبور داری در ماه مهر:

1- تغذیه زمستانی باید حداكثر در این ماه پایان یافته باشد.
2- تنها یكبار كندو را باز كرده و به سرعت وضع غذایشان را بررسی نمائید و در شناسنامه هایشان بنویسید.
3- در صورت شروع غارت سر كندو را گذاشته و از ادامه كار موقتا صرف نظر نموده سوراخ های پرواز را تا حدود یك سانتیمتر كوچك كنید.
4- برای بررسی‍ وضع داخلی كندوها از هم اكنون تا فروردین ماه كندوها را هر 15 روز وزن نمائید.
5- همیشه تعدادی شان برای موارد اضطراری ذخیره كنید.
6 – موم های تكه تكه و جمع آوری شده و همچنین موم های شان های سیاه را ذوب و تصفیه نمائید.
7- روی قاب ها را با یك پارچه دو لای كتانی و مقداری روزنامه بپوشانید.
8- كندوهای جمعیت ضعیف را تنگ كنید.
9- كندوها رابرای زمستان گذرانی تمیز كنید ولی مواظب غارت باشید.
10- تنها به مقدار لاروها و تخم ها توجه داشته باشید. هر چه بیشتر باشند جمعیت در بهار آینده قوی تر خواهند بود. تعداد زنبورها در این ماه مهم نیست.

منبع : کتاب زنبور عسل و پرورش آن از دکتر شهرستانی, پدر زنبور داری ایران

کارهای زنبور داری در ماه آبان
هوا در ایران مركزی بتدرج سرد می شود به طوریكه در اغلب نقاط زنبورها از نیمه دوم این ماه كم كم به خوشه زمستانی می روند. تنها بعضی از روزها كه هوا آفتابی و كمی گرم تر شده باشد از موقعیت استفاده كرده خوشه زمستانی و كندوهایشان را ترك نموده و پرواز كوتاه مدتی برای دفع مدفوعشان انجام می دهند. در شمال ایران هنوز هوا تا آنجا سرد نشده كه زنبورها را به خوشه زمستانی بفرستد. كمی دیرتر یعنی در آذر ماه ممكن است برای مدت كوتاهی به خوشه بروند و اغلب سال ها اصلا به خوشه نمی روند چون هوای زمستانی منطقه ملایم است.
تنها روزهایی كه برف روی زمین نشست خوشه زمستانی به مدتی كوتاه تشكیل می گردد ولی به محض آفتابی شدن هوا حتی در حالی كه برف نسبتا زیادی هم روی زمین نشسته خوشه باز شده و زنبورها به خارج از كندو می روند و پروازمی كنند. تخم ریزی ملكه هم بعضی از سال ها در شمال قطع نمی گردد و ملكه در زمستان با نسبت خیلی كمتر از بهار و تابستان به تخم ریزیش ادامه می دهد. در روزهای برفی به مدت كوتاه تخم ریزی قطع شده ولی به محض خوب شدن هوا از سرگرفته می شود. این نكته خیلی مهم باید همیشه یاد زنبور دارها باشد كه هر وقت زنبورها كنار آب برای آوردن آن به كندو دیده شدند معنایش اینست كه هنوز در جمعیت تخم و لارو وجود دارد. در استان های جنوبی كشور ما كه در كنار خلیج فارس و دریای عمان قرار دارند هوا هرگز آنقدر سرد نمی شود كه زنبورها به خوشه زمستانی بروند. در این استان ها زنبور عسل A.MELLIFERRA  تقریبا وجود ندارد.
مدتی است رسم شده كه زنبور دار های سایر استان های كشور در زمستان جمعیت هایشان را برای تقویت زمستانی به آنجا حمل می نمایند. ولی نوعی زنبور محلی در بعضی از نقاط آن به صورت وحشی به نام APISFLOREA زندگی می كنند و اهالی از آنها با همان حالت وحشی بهره برداری می نمایند. این نوع از زنبورها در سبزوار و چابهار دیده شده است. از اواخر آبان ماه زنبور دار دیگر كاری با زنبورها و جمعیت آن ندارد.
كلی كارهای دیگری دارد كه باید انجام دهد و مهمترین آنها عبارتند از:

1- اگر تاكنون موم ها را ذوب و تصفیه نكرده بیش از این وقت را تلف نكند تا لاروهای پروانه های موم خوار كه به انتظار فرصت نشسته اند به جان موم ها افتاده و آن را بخورند. هم در سطح جهانی و هم در كشور ما امروزه نه تهیه جمعیت مسئله است و نه كندو نه ملكه و نه عسل، ولی موم مسئله ایست كه تقریبا همه كشورهای جهان گرفتار كمبود آن هستند. تاكنون تا آنجا كه مقدور است به زنبور دارها توصیه می شود كه فروش عسل با موم به هر دلیلی كه باشد خطاست. چون در مقابل هر كیلو موم كه همراه عسل و به قیمت عسل می فروشند در مقابل باید در بازار همان مقدار موم را به قیمت سه برابر بخرند. این كار از نظر اقتصادی هم نه معقول است و نه مقبول.
2- زنبور دار در جریان سال هر مقدار عسل كه به دفعات از هر یك از كندوهایش محصول گرفته باشد، در شناسنامه تك تك آنها را با تاریخ برداشت نوشته است. در آبان ماه هر یك از شناسنامه ها را با كمال دقت بررسی و جمع مقدار عسلش را حساب نموده در شناسنامه می نویسد. با استفاده از شناسنامه ها جمعیت هایی كه بیشترین عسل را آورده اند می شناسد و در سال و سال های آینده تنها از همین كندوها بچه چه به صورت طبیعی و چه به صورت مصنوعی می گیرد. به علاوه تنها به نرهای همین جمعیت های پر محصول اجازه زنده ماندن برای جفتگیری با ملكه هائی كه متولد خواهند شد را می دهد. تا تنها جمعیت های فعال و عسل آورنده اش ازدیاد یابد و از تولید مثل جمعیت های كم محصول و غیر اقتصادی جلوگیری شود. بدین وسیله مقدار محصول زنبورستانش را سال به سال بالا تر می برد. البته و صد البته شرایط اصلی كار و موفقیت اینست كه در محیطی كه كندوها قرار دارند شهد و گرده گل به مقدار هر چه بیشتر و به مدت هر چه زیادتر وجود داشته باشد. در مناطق كم شهد قوی ترین و بهترین جمعیت ها هم نمی توانند عسل جالبی به كندویشان بیاورند.
3- وظیفه دیگر زنبور دار شناختن جمعیت های نیش زن با استفاده از شناسنامه هایشان می باشد. جمعیت های نیش زن اغلب از نژادهای مخلوطی بوجود می آیند و معمولا تنها در یك نسل پرمحصولند. در نسل های بعدی مقدار محصولشان به شدت پایین می آید. كار كردن با چنین جمعیت ها مشكل بوده و همیشه همراه با نیش خوردنهای فراوان است. به طوریكه اغلب باعث رو گردان شدن زنبور داران از این شغل می گردد و به اصطلاح معروف عطایشان را به لقایشان می بخشند. به ویژه اگر تعداد جمعیت های نیش زن در زنبورستان زیاد هم باشد. تعویض ملكه اش با یك ملكه كه از یك جمعیتی آرام، خوب و فعال و از نژاد خالص بوجود آمده باشد تنها چاره این وضع است. اگر تعویض در اوایل بهار صورت گیرد جمعیت دو ماه بعدش آرام خواهد شد و اگر در پاییز عملی شود از اواخر اردیبهشت دیگر از نیش زدنشان خبری نخواهد بود.
4- از هم اكنون تا اوایل اسفند زنبور دار تقریبا بیكار است و وقت كافی برای مطالعه كتاب های قابل اعتماد زنبور داری در اختیار دارد. مطالعه كتاب های خوب برای زنبور دار با ذوق از واجبات كارش در زنبور داری است. بدون مطالعه پیشرفت و بهتر كردن وضع و كار غیرممكن است. زنبور داری امروزه به صورت علمی در آمده و دیگر تنها شغل نیست كه از پدر یا همسایه ها یاد گرفته شود. علم است و یاد گرفتن آن تنها یك راه دارد و آن هم مطالعه می باشد و یاد گرفتن راه های اجرای آنها از پدر و یا همسایه ها تنها امور ابتدائی زنبور داری را می توان یاد گرفت. زنبور دار بی مطالعه به ناچار یك عمر در نقطه ای كه هست در جا می زند بدون اینكه حتی بفهمد كه در حال در جا زدن است.
5 - وزن كردن هر دو هفته یكبار از این زمان به بعد بدلیل بیكاری برای زنبور دار به راحتی ممكن است. اگر تعداد كندوها زیاد باشد لازم نیست همه آنها را در یك روز وزن كند. می تواند در 2 یا 3 روز این كار را انجام دهد ولی همیشه تاریخ وزن كردن را باید در یاداشت ها قید نماید. مقایسه هر بار وزن با وزن قبلی زنبور دار را از وضع داخلی كندوها كم و بیش آگاه می كند. مثلا هرگاه تفاوت وزن یك كندو با وزن دفعه پیش زیاد باشد معنایش اینست كه به وسیله جمعیت های دیگر غارت شده است. در این حال زنبور دار پس از یك كنترل سریع با آویزان كردن 2 شان پر از عسل داخل آن و تنگ كردن سوراخ پروازش می تواند جمعیت را از مرگ حتمی از گرسنگی در وسط زمستان نجات دهد.
چكیده کارهای زنبور داری در ماه آبان:

1- در ایران مركزی و غربی معمولا از نیمه دوم این ماه زنبورها خوشه زمستانی را تشكیل می دهند و تا اوایل بهار داخل آن به زندگیشان ادامه می دهند.
2- در استان های جنوبی دریای خزر زنبورها خیلی از سال ها در زمستان نه به خوشه می روند و نه اینكه ملكه تخم ریزیش را قطع می كند.
3- هرگاه زنبورها را كنار آب در حال مكیدن دیدید معنایش اینست كه در كندو تخم و لارو وجود دارد و ملكه هنوز مشغول تخم ریزی است.

4- عده ای از زنبور دارها كندوهایشان را در زمستان به جنوب ایران كوچ می دهند و از نتیجه اش راضی هم هستند.
5- اگر موم ها را تاكنون تصفیه نكرده اید حتما این كار را فوری انجام دهید.
6- مقدار محصول عسل كندوها را محاسبه كرده و پر محصول ترین جمعیت هایتان را بشناسید.
7- ملكه جمعیت های نیش زن را در بهار و یا حالا پیش از آنكه به خوشه روند عوض كنید.
8- از مطالعه كتاب های خوب زنبور دار غفلت نكنید.
9- وزن كردن هر 15روز یكبار كندوها از مهر ماه تا اول فروردین شما را از  بعضی از پیش آمدهای غیر منتظره داخلی كندوها می تواند آگاه نماید.
منبع : کتاب زنبور عسل و پرورش آن از دکتر شهرستانی, پدر زنبور داری ایران

کارهای زنبور داری در ماه مرداد

اگر اردیبهشت و خرداد و تیر ماه زمانی است كه زنبور دار بیشترین محصول عسل سالیانه اش را برمی دارد. در مقابل مرداد ماه مهمترین ماه برای برنامه ریزی بخصوص تقویت جمعیت ها برای سال بعد می باشد. چه در همین ماه ستون های اصلی زنبور داری برای سال آینده پایه گذاری می گردد. از تخم هایی كه از مرداد ماه به بعد گذاشته می شوند زنبورهائی تولد خواهند یافت كه پاییز و زمستان و حتی مدت نسبتا كوتاهی از بهار زنده مانده و داخل كندو فعالیت های لازم را انجام خواهند داد. در اواخر زمستان تعداد زنبورهای جمعیت هر چه زیادتر باشد ملكه نیز تعداد بیشتری تخم خواهد گذاشت و در نتیجه جمعیت به سرعت قوی شده و حتی از شهد گل های درختان میوه یك محصول نسبتا جالب تحویل زنبور دار خواهد داد. بنابراین به نفع زنبور دار است كه در مرداد ماه جمعیت را تقویت و ملكه را تحریك به تخمگذاری هر چه بیشتر بنماید و این كار را اقلا تا دو ماه بعدش حتما ادامه دهد. با این حساب ملكه هر چه در این مدت بیشتر تخمگذاری نماید در اواخر زمستان و اوایل بهار تعداد زنبورهایش بیشتر و جمعیت ها قوی تر خواهند بود. كارهای لازمی كه در این ماه باید عملی گردد در صورت اجرا نشدن دیگر در بهار آینده جبرانش ممكن نیست.
بزرگترین وظیفه زنبور دار در این ماه مبارزه با كم شدن سریع فعالیت تخمگذاری روزانه ملكه است كه به دو عامل بستگی دارد:

1- طول روز: گواینكه ملكه داخل كندو و در تاریكی به سر می برد و معمولا شب و روز را نباید بتواند تشخیص دهد ولی عملا دیده می شود كه طول روز در تعداد تخمی كه وی روزانه می گذارد موثر است به طوریكه در بهار كه طول روز مرتب درازتر می گردد ملكه هم هر روز تعداد بیشتری تخم می گذارد تا روز پیش، از اواسط تیر ماه كه روزها مرتب كوتاه می شوند ملكه هم از تعداد تخمی كه می گذارد روزانه معمولا می كاهد. از آنجائی كه طویل و كوتاه كردن روزها از قدرت ما خارج است از این راه قادر نیستیم در جلوگیری از كم شدن تخمگذاری روزانه ملكه اثری بگذاریم، سعی می كنیم به كمك تغذیه كمبود ملكه را جبران كنیم.
2- تغذیه: تعداد تخمی كه ملكه می گذارد با مقدار غذایی كه روزانه به وسیله كارگران وارد كندو می گردد نیز بستگی مسقیم دارد. یعنی هر اندازه مقدار غذایی كه در روز وارد كندو می شود بیشتر باشد ملكه هم به همان نسبت روزانه بیشتر تخم می گذارد و هر چه روزانه كمتر غذا وارد كندو گردد از شدت تخمگذاریش می كاهد. مقدار غذا و نوع آن برخلاف عامل قبلی در اختیار ماست و به راحتی می توان نوعش را عوض و یا مقدارش را كم یا زیاد كرد. امروزه از زنبور داری از این عامل با هدف های مختلف بهره برداری می شود. با استفاده از همین عامل در مرداد ماه به تغذیه تحریكی جمعیت ها می پردازیم تا اگر چه نمی توان به كلی مانع كم شدن تخمگذاری ملكه شد ولی می توان این كاهش اجباری را به حداقل ممكنه تقلیل داد.
مقدار محصول عسلی را كه هریك از جمعیت های زنبورستان سالیانه به كندو می آورند با وجود مساوی بودن قدرت داخلی جمعیت ها و یكسان بودن شرایط طبیعی برای همه آنها، بعضی بیشتر و برخی كمتر است. با استفاده از شناسنامه جمعیت ها مقدار عسل همه كندوها را جمع و به تعداد كندوها تقسیم می كنند. عددی كه بدست می آید مقدار متوسط عسل زنبورستان است. جمعیت هایی كه كمتر از متوسط زنبورستان عسل داده اند باید هر چه زودتر ملكه اش را عوض كرد. چون كمی و زیادی محصول از خواص ارثی ملكه است كه آن را به بچه هایش كه كارگران باشند انتقال می دهد. اگر تهیه ملكه ممكن نبود آن را با یكی از بچه های مصنوعی و یا یك پس بچه می توان متحد كرد.
طبیعت را هم همین كار را به طرزی دیگر همیشه انجام داده و باز هم می دهد. در سال هائی كه شهد كم است یا بدلیل سرمای غیره منتظره و یا باران های زیاد زنبورها نتوانند و یا فرصت كافی برای جمع آوری شهد نداشته باشند تنها جمعیت های قوی و فعال قادر به جمع آوری شهد كافی برای ذخیره زمستانیشان خواهند بود. جمعیت های ضعیف و یا غیر فعال شهد كمتری به كندو می آورند كه حداكثر تا اواسط زمستان تمام می شود و زنبورهایش از گرسنگی میمیرند یعنی بطور طبیعی ضعیف ها حذف شده و تنها جمعیت های قوی زنده می مانند. بدین طریق ملاحظه می شود كه طبیعت خودش هم پرورش دهنده خوبی برای زنبور عسل است. زنبور دار هم باید همین كار طبیعت را با دقت تمام و در همه سال های زنبور داریش با استفاده از امكاناتی كه در اختیار دارد تقلید و تكرار نماید. چنین زنبور دار‌ی همیشه در كارهایش موفق خواهد بود.
یكی از كارهای خوبی كه زنبور دار می تواند بكند اینست كه در اردیبهشت و خرداد تعداد‌ی بچه مصنوعی بگیرد و در مرداد ماه برای متحد كردن با جمعیت های ضعیف از آنها استفاده نماید. تا جمعیت های تشكیل شده با داشتن ملكه های جوان و فعال، بتوانند بدون بیماری زمستان را گذرانده و در بهار آینده با تمام قدرت فعالیتهایش را آغاز نمایند.
نر كشی در جمعیت ها در این ماه و در خیلی از نقاط ایران حتی در تیر ماه شروع شده و به اتمام می رسد. پایان نركشی اعلام پایان سال برای زنبورها هم هست. از اول شهریور ماه تقریبا در تمام نقاط كشور ما زنبورها سال تازه شان را شروع می نمایند. جمعیت ها‌ی سالم پاییز و زمستان را بدون زنبورنر می گذرانند. وجود زنبور نر از مهر ماه به بعد در كندو علامت طبیعی نبودن وضع داخلی بویژه بی ملكه بودن جمعیت می تواند باشد.
تغذیه زمستانی را همین ماه فوری پس از برداشت عسل با تغذیه تحریكی می توان شروع كرد و اگر قبلا شروع شده ادامه داد. در مرداد ماه معمولا جمعیت قوی است ولی تقریبا همه زنبورهای آن در بهار و تابستان متولد شده اند و عمرشان به زودی پایان یافته حداكثر پس از چند هفته خواهند مرد. بنابراین چه بهتر كه كار تغذیه تحریكی و ذخیره كردن غذای زمستانی جمعیت را به عهده این زنبورها گذاشت تا زنبورهائی كه از این پس متولد می شوند و تمام پاییز و زمستان و حتی اوایل بهار زنده مانده و فعالیت خواهند كرد از این كار مشقت آورد معاف باشند و در نتیجه بتوانند مدت زیادتری زنده مانده و هم چنان كه بارها گفته شد از شكوفه های درختان میوه یك محصول جمع نمایند و حتی در فروردین ماه تحویل زنبور دار دهند.
در هر زنبورستانی همیشه تعدادی از جمعیت ها تغذیه ها را به راحتی قبول و تا صبح روز بعد ظرف غذا خوری را خالی می كنند. برخی دیگر برعكس با وجود كمبود عسل در كندوهایشان تغذیه را قبول ندارند و غذای داده شده در ظرف غذا خوریشان بی مصرف مدتها باقی می مانده و حتی پس از چند روز ترش هم می شود. اینها  برای زنبور دار مسئله ایجاد می نماید. چه اگر این جمعیت ها را به حال خودشان رها كند در زمستان از گرسنگی حتما تلف خواهند شد. باید موضوع را بدین طریق حل کنیم كه به جمعیت هایی كه غذا را خوب برمی دارند زیادتر و تا بالاترین حد ممكنه شربت دهیم و قاب های اضافه را كه پر می كنند بتدریج برداشته داخل جمعیت هایی كه شربت را برمی دارند آویزان نماییم و بدین طریق به قول خودم بین جمعیت ها تعادل غذایی ایجاد می كنم. غارت در این ماه و دو ماه آینده بدلیل كمبود شهد در طبیعت شدت می گیرد. توصیه آنست كه تغذیه ها تنها بعد از غروب آفتاب انجام گیرد به علاوه سر هیچ یك از كندوها به مدت زیاد برای بازدید باز گذاشته نشود و سوراخ پروازها تنگ شوند.
چكیده کارهای زنبور داری در ماه مرداد:

1- جمعیت باید به كمك شربت تغذیه تحریكی گردد. این شربت می تواند با آب و شكر و عسل، یا آب و شكر و یا آب و عسل به نسبت های مساوی تهیه گردد.
2- در تغذیه تحریكی و یا در تغذیه زمستانی به جمعیت هائی كه بیشتر شربت را برمی دارند زیاد شربت بدهید ولی بعدا تعادل ایجاد كنید.
3- مقدار متوسط سالیانه عسل كندوهایتان را از هم اكنون بطور تقریب می توانید حساب و ملكه های كندوهای كم محصول را عوض نمائید.
4- نركشی در خیلی از نقاط كشور اگر تاكنون شروع نشده باشد، در این ماه شروع و به انجام می رسد. پایان نركشی آغاز سال تازه برای زنبورها می باشد.
5- غارت می تواند به زنبورستان صدمه جدیدی بزند. بدلیل كمبود گل و شهد زنبورها آمادگی كامل برای غارت جمعیتهای ضعیف دارند. تنها منتظر یك بهانه تحریك كننده می باشند. از تمام عواملی كه غارت را در زنبورها تحریك می كنند پرهیز نمائید.

منبع : کتاب زنبور عسل و پرورش آن از دکتر شهرستانی, پدر زنبور داری ایران

کارهای زنبور داری در ماه خرداد

خرداد ماه هم زمان دادن بچه های طبیعی در مناطق نسبتا سرد كشور ماست و هنوز عطش جمعیت ها برای تولید مثل و بچه دادنشان كاملا رفع نشده است. در نقاط گرم و حتی معتدل تنها برحسب اتفاق ممكن است در این ماه بچه بدهند مگر آنكه جمعیت ها فروردین و اردیبهشت پر باران و یا سردی را گذرانده و تا كنون به دلیل سرمای غیر طبیعی هوا و یا باران های طویل المده موفق به بچه دادن نشده باشند. در این حال اگر زنبور دار به كمكشان نرسیده و از آنها بچه های مصنوعی نگیرد به محض مساعد شدن هوا جمعیت منفجر می گردند یعنی در مدتی كوتاه آنقدر بچه می دهند كه زنبور دار را خسته می كنند. سالهائی كه با فروردین ماه سرد و پر باران شروع شده باشد معمولا سال های پر بچه و نسبتا كم عسلند. هرگاه اردیبهشت ماه هم سرما ادامه داشته باشد باز تعداد بچه ها بیشتر و مقدار عسل كمتر خواهد بود.

كمبود عسل را با چند مهاجرت برنامه ریزی شده تا اندازه ای می توان جبران نمود. ازدیاد جمعیت ها به تعداد محدود برای جبران و جانشین كردن جمعیت های تلف شده در جریان پاییز و زمستان گذشته لازم است. تنها از ازیاد بی رویه و برنامه ریزی نشده باید جلوگیری كرد تا سطح محصول عسل سالیانه زنبورستان پایین نیاید.

زنبور داری كه در جریان سال جمعیت هایش را خوب و طبق اصول نگهداری كرده به طوری كه در اوایل فروردین قوی شده باشند باید بتواند در این ماه محصول عسل اصلی سالیانه اش را برداشت نماید. در صورت مهاجرت دادن متعدد كندوها چند با دیگر هم می تواند از كندوهایش عسل بگیرد اما معمولا بیشترین مقدار محصول مربوط به خرداد ماه و یا حداكثر اوایل تیر ماه می باشد.

برداشت عسل با دست غیر بهداشتی بوده و امروزه در كشور ما كمتر از سابق رایج است. گو اینكه هیچ میكروب و یا ویروسی نمی تواند داخل عسل زندگی كند ولی باز رعایت بهداشت و پاكیزگی عسل لازم است. استفاده از اكستراكتور برقی و در نقاطی كه هنوز هم برق ندارد بهره برداری از اكستراكتور دستی كار عسل گیری را كلی آسان و ساده می كند.

برداشت عسل نارس پس از مدت كوتاهی باعث ترشیده شدنش در اثر تخمیر می گردد باید از آن خودداری كرد. برای تشخیص كافی است قاب عسل را كج گرفته ضربه ای به آن وارد كرد هرگاه چند قطره از آن به خارج ریخت عسل نارس است و باید به كندو برگردد تا زنبورها رویش كار كرده آن را برسانند. باز بودن سرسلول های عسل در شان به هیچ وجه معرف نارس بودن عسل نیست.

فروش عسل در قاب و یا با شان صحیح نیست چون بهای موم چند برابر بهای عسل است و زنبور دار در این معامله ضرر می كند. خریدار هم عسل را خورده و مومش را دور می ریزد. در صورتی كه در كشورمان به موم سخت نیاز داریم و سالیانه مقداری از خارج وارد می كنیم.

اگر هنوز انتظار یك دوره گلدهی فراوان از گل های عسل خیز وجود دارد بهتر است 2 قاب تنها با لارو سرپوشیده را از اطاق پایین همراه زنبورهایش ولی بدون ملكه به اطاق عسل انتقال داد و به جایشان 2 دیواره در اطاق پایین وسط جمعیت آویزان نمود. تجربه به ما آموخته است كه هرگاه دو طرف دیواره كمی عسل مالیده شود و یا شربتی كه از 2 لیتر آب یك كیلو عسل و یك كیلو شكر درست شده پاشیده شود زنبورها زودتر آن را ساخته و تبدیل به شان می نمایند.

در این ماه بهتر از هر زمان دیگر می توان قدرت تخمگذاری ملكه را بررسی كرد. چون معمولا در همین ماه به حداكثر تخمگذاری سالیانه اش می رسد. آنچه از لحاظ تعداد زنبورها، تعداد لاروهای سرباز به ویژه لاروهای سربسته و مقدار عسل در كندو دیده می شود بالاترین حدی است كه ملكه قدرت انجام آن را داشته است و از تیر ماه به تدریج زمان كم شدن آنها فرا می رسد. در صورت تشخیص ضعیف بودن ملكه باید بفوریت وی را از كندو برداشته و به وسیله ملكه ای جوان و جفتگیری كرده و پر قدرت جانشین كرد. گو اینكه زنبورها در اوایل بهار ملكه را آسان تر قبول می كنند ولی در خرداد ماه هم معمولا از قبولشان سر پیچی نمی نمایند و تلفات ملكه هائی كه در این ماه به جمعیت داده می شوند هنوز نسبتا كم است. یك هفته پس از تعویض و قبول شدن ملكه در جمعیت سه الی چهار قاب پر از لاروهای سرپوشیده ولی بدون زنبورهایش از كندوهای قوی دیگر برداشته در این كندو و وسط جمعیتش آویزان می نمایند. این باعث تقویت خیلی سریع جمعیت می گردد.

در موارد دیگر نیز می توان از این قاعده استفاده نمود بدین طریق كه هر زمان تصمیم بر این گرفته شود كه جمعیتی ضعیف به سرعت قوی گردد، داخل كندو و وسط جمعیت در چند روز هر بار باید یك الی 2 قاب با لاروهای سرپوشیده و همیشه بدون زنبورهایش آویزان كرد. این قاب ها از جمعیت های خیلی قوی برداشته می‌ شوند. لزومی ندارد كه همه قابها را از یك جمعیت برداشت. برعكس توصیه می شود كه از هر جمعیت تنها یك قاب به كندوی ضعیف انتقال داد تا خود جمعیت قوی قاب دهنده هم ضعیف نگردد  این تنها راه تقویت سریع و فوری جمعیت ها است. تقویت جمعیت ضعیف تنها زمانی به نتیجه می رسد كه ملكه اش سالم و فعال بوده و ضعف جمعیتش بدلیل عوامل خارجی باشد. هرگاه ضعف جمعیت بدلیل پیری و یا نقص ملكه و یا بی ملكه بودنش باشد آویزان كردن شان ها با لاروهای سرپوشیده در داخل كندو كمكی به جمعیت نمی كند. باید نخست ملكه اش را عوض كرد و به وی ملكه جفتگیری كرده ای داد.

چكیده کارهای زنبور داری در ماه خرداد:

1- اگر جمعیتی علائم بچه دادن از خود نشان داد، از آن فورا یك بچه مصنوعی بگیرید.

2- ازدیاد جمعیت به تعداد محدود نه تنها مجاز، بلكه لازم نیز هست تا جمعیت هائی كه در زمستان گذشته تلف شده اند جانشین گردند.

3- در اواسط الی اواخر این ماه جمعیت معمولا بیشترین مقدار محصول عسل سالیانه اش را می دهد.

4- از برداشت عسل های نارس خودداری كنید چون ترش می شوند.

5- در برداشت محصول عسل بهتر است از اكستراكتور استفاده شود. برداشت عسل با دست غیر بهداشتی است.

6- از فروش عسل با موم به هر طریق و هر دلیلی كه باشد باید احتراز گردد چون اولا بهای موم چند برابر عسل است و ثانیا ما در ایران گرفتار كمبود موم هستیم.

7- در خرداد ماه ملكه معمولا حداكثر تخمگذاری سالیانه اش را انجام می دهد و جمعیت قوی تر از سایر ماه های سال است.

8- تعویض ملكه هنوز هم امكان پذیر است ولی البته نه به خوبی و راحتی فروردین ماه چون معمولا تلفات زیادتری دارد.

9- جمعیت های ضعیف را با گذاشتن قاب هائی از كندوهای دیگر كه لاروهای سربسته دارند ولی بدون زنبورهائی كه رویشان نشسته اند تقویت كنید.

منبع : کتاب زنبور عسل و پرورش آن از دکتر شهرستانی, پدر زنبور داری ایران

کارهای زنبور داری در ماه تیر

در خیلی از كشورهای سرسبز جهان كه از باران كافی برخوردارند در ماه های خرداد و تیر حتی اغلب مرداد بیشترین مقدار عسل سالیانه از هر كندو برداشت می شود. كشور ما با وسعتی بیش از یک و نیم میلیون كندوی زنبور عسل در حال حاضر كه بطور متوسط یك كندو در هر كیلومتر مربع و یا هر 100 هكتار می شود می بایست معمولا بهشتی برای زنبور داری باشد. متاسفانه خشكی هوا و كمی فوق العاده باران و در نتیجه فقدان گیاهان وحشی و اهلی عسل خیز وضع را به طریقی تغییر داده كه عملا استعدادی مناسب با وسعتش برای زنبور داری نمی تواند از خود نشان دهد. در مقابل این ضعف دارای نكته جالبی هم می باشد كه آن عبارت از متفاوت بودن آب و هوا در منطق مختلف آن است. بدین طریق كه در تابستان هنگامی كه هوای آبادان و اهواز بیش از  45 درجه بالای صفر است در ارتفاعات متوسط ایران مركزی و یا در مناطق كوهستانی گیلان و مازندران گرمای هوا حدود 25 درجه را نشان می دهد. همین وضع برای زمستانش هم مثلا بین بوشهر و تبریز و یا بندرعباس و مشهد صادق است. بنابراین می توان معتقد شد كه در هر فصل از سال نقاطی در ایران وجود دارند كه برای زنبور داری مناسبند.
با مهاجرت دادن كندوها به آن نقاط مدت و امكانات فعالیت زنبورها طویل تر و بهتر شده و قادر به جمع آوری عسل زیادتری می گردند. هرگاه امكان مهاجرت دوم و سومی هم وجود داشته باشد باز سطح محصول عسل سالیانه زنبورستان بالاتر می رود. ولی این را هم باید فورا اضافه كرد كه این نقاط را باید قبلا شناخت و به طور تقریب دانست كه در چه تاریخ چه گلی در كجا باز شده و شهد می دهد و به همان جا مهاجرت كرد. این مهاجرت ها باید تنها به نقاطی انجام گیرد كه از لحاظ گیاه یا گیاهان عسلخیز غنی باشند وگرنه خوش آب و هوا بودن منطقه كافی نیست و مسئله ای برای زنبورها و زنبور داران حل نمی كند.
اوایل تیر ماه وقت مهاجرت دادن كندوهاست. در خیلی از مناطق كشور فصل گل گیاهان عسلخیز در این ماه و اغلب حتی اوایل تا اواسط خرداد ماه پایان یافته است و هرگاه بخواهیم محصول عسل جالبی برداریم باید حتما كندوها را به نقاط كوهستانی كه گل های فراوان داشته باشند مهاجرت داد. این مهاجرت و یا مهاجرت ها با وجود همه مزاحمت هائی كه ایجاد می كند در شرایط كشور مناطق سرسبز استان های شمالی ایران از طرفی غیر قابل احتراز بوده و از طرف دیگر از نظر اقتصادی حتما لازمند و مسلم اینكه به نفعش می ارزند.
گیاهانی كه در تیر و مرداد می توانند بیشترین عسل را در ایران بدهند آویشن و اسپرس می باشند. آویشن در مناطق مرتفع یعنی ارتفاعات بیش از 2000 متر به صورت بوته و به حالت وحشی و خود رو دیده می شود. اسپرس را كه گیاهی علوفه ایست در مناطقی‍ كه آب كافی وجود داشته باشد و معمولا در ارتفاعات حدود 1000 متر می كارند.
اگر كندو در یك نقطه در تمام سال باقی مانده و مهاجرت داده نشود در صورت مساعد بودن منطقه از آن سالیانه بیش از 7 الی 8 كیلو عسل انتظار نباید داشت و حال آنكه همین كندو را اگر سالیانه چند بار به نقاط پر گل مهاجرت دهند می تواند 50 كیلو و حتی بیشتر عسل بدهد. هر زنبورستان باید اقلا یك قپان در اختیار داشته باشد و آن را زیر قویترین كندو بگذارند. تغییرات وزن همین یك كندو را زنبور دار در یك دفترچه و یا كاغذ یاداشت و با روزهای پیش مقایسه نماید. بدین وسیله در جریان فعالیت روزانه همه جمعیت های زنبورستانش كم و بیش قرار می گیرد و بهتر می تواند تشخیص دهد كه آیا زنبورها روزانه عسل می آورند یا نه. چیز مهمتر آنكه زنبور دار به كمك قپان زمان ختم شهد آوری جمعیت ها در یك منطقه را بهتر تشخیص می دهد و كندوها را به موقع به مناطق دیگری كه شهد دهی گل هایشان تازه شروع شده و یا به زودی شروع خواهد شد انتقال می دهد و در نتیجه زنبورها را در منطقه ای كه شهدش تمام شده سرگردان و بیكار نمی گذارد تا به فكر بچه دادن بیفتند و دیگر عسلی به كندویشان نیاورند. یادداشت هایی را كه در آنها وزن ها را نوشته نباید پس از پایان شهد دهی گیاهان دور انداخت بلكه آنها را نگهداشته و با یاداشت هایی كه در سال های بعد و بعدتر تهیه می نماید مقایسه نموده تا هم وضع منطقه از لحاظ عسلدهی برای زنبور دار روشن گردد و هم از آنها در تنظیم یك تقویم مهاجرت خصوصی سالیانه استفاده كند.
اگر وزن یك كندو كمی بعد از غروب آفتاب را با وزن همان كندو در صبح زود روز بعد مقایسه شود همیشه مقداری كمبود وزن در صبح روز بعد مشاهده می گردد. این موضوع نباید زنبور دار را ناراحت كند و یا وی را به تعجب وا دارد. دلیلش این است كه زنبورها شهدهائی را كه در روز با خود از خارج می آورند تقریبا به همان صورت خام در داخل سلولها می گذارند و شب ها را نمی توانند به خارج از كندو پرواز كنند و بیكارند شهدها را از داخل سلول ها مكیده رویشان كار كرده و غلیظ می نمایند تا تبدیل به عسل شود. برای اینكه شهد را غلیظ كنند مقداری از آبش را جذب بدنشان نموده و مقدار دیگری را به صورت بخار در می آورند. بخار حاصله را از راه سوراخ پرواز به خارج می فرستند كه در نتیجه آن وزن كندو صبح روز بعد كم می گردد.
با پایان یافتن تیر ماه سال زنبورها نیز كم كم به انتهایش نزدیك می شود. گو اینكه زنبورها هنوز هم عسل به كندو می آورند ولی مقدارش از ماه های پیش معمولا خیلی كمتر است. در نتیجه ملكه هم باید مرتب روزانه تعداد كمتری تخم بگذارد. ادامه این وضع محصول عسل در سال بعد را به خطر می اندازد. چه زنبورهایی كه از مرداد و شهریور و مهر متولد می شوند جمعیت های زمستانی و اوایل بهار سال بعد را تشكیل می دهند. اگر ملكه در این ماه ها كم تخم بگذارد جمعیت آن در زمستان و اوایل بهار سال آینده ضعیف مانده و قادر به جمع آوری شهد از گل های درختان میوه نخواهند شد. از همین حالا زنبور دار باید به فكر زنبورهایش بوده و از همه عواملی كه در قوی ماندن جمعیت هایش موثرند استفاده كند. اگر در طبیعت شهد نباشد روزانه مقداری شربت و یا بهتر عسل مخلوط با آب در اختیار زنبورها قرار دهد تا ملكه گول خورده و به خیال اینكه شهد از خارج وارد كندو می شود از تعداد تخم های روزانه اش نكاهد. به علاوه تغذیه تقویتی و به دنبالش تغذیه زمستانی را بعد از برداشت آخرین محصول عسل فوری شروع كند و بدون وقفه ادامه داده و به پایان برساند.
چكیده کارهای زنبور داری در ماه تیر:

1- اگر در خرداد ماه جمعیت ها را مهاجرت نداده اید، در تیر ماه این كار را انجام دهید. در صورت امكان 3 یا  4 بار و حتی بیشتر كندوها را مهاجرت دهید.
2- هرگاه یكی از كندوها را در محل اصلیش روی قپان گذاشته و هر روز تغییرات وزن جمعیت را دقیقا كنترل نمائید، قادر خواهید شد كه از زمان شروع و پایان شهد دهی گل ها و منطقه بهتر آگاه شوید و درباره زمان مهاجرت دادن كندوها صحیح تر تصمیم بگیرید.
3- با استفاده از یادداشت هائی كه در مدت 3 تا 5 سال از زمان شروع و ختم شهددهی هر یك از مناطق تهیه نموده اید می توانید یك تقویم زنبور داری ترتیب داده و همه ساله از آن درباره زمان مهاجرت دادن جمعیت ها بهره برداری نمائید.
4- با پایان یافتن تیر ماه معمولا سال زنبورها نیز به پایانش نزدیك می شود. باید به جمعیت ها در صورت لزوم با تغذیه مصنوعی كمك كرد تا قوی و با تعداد هر چه بیشتر از زنبورها باقی بمانند.
منبع : کتاب زنبور عسل و پرورش آن از دکتر شهرستانی, پدر زنبور داری ایران

سوال و جواب با جناب آقای دکتر کامیار احمدی در رابطه با مصرف آنتی بیوتیک ها در زنبورستان:

مصاحبه و جمع آوری: سعدی محمدی

سوال: بر اساس یک مقاله، با تغذیه 60 روزه با آنتی بیوتیک، تقریبا مشابه استفاده پروبیوتیکها با توسعه تخمریزی و افزایش تولید نهایی روبرو هستیم. بنظر شما دلیلش چیه وآیا مصرف آنتی بیوتیک بصورت مداوم باعث تضعیف و تخریب فلور طبیعی روده نمیشه ؟

جواب: در بسیاری از موارد از آنتی بیوتیک ها برای پروموت کردن رشد استفاده می شود. مثل ویرجینیامایسین و باسیتراسین متیل دی سالسیلات. مکانیسم اثر چنین است که این آنتی بیوتیک ها میکروفلور روده را تغییر می دهد و برخی باکتری های مفید بیشتر رشد و تکثیر پیدا می کنند.

یکی از تئوری های دیگری هم که برای مکانیسم اثر این آنتی بیوتیک ها مطرح است نازک کردن جدار روده  است.

سوال: آیا شما استفاده از این آنتی بیوتیک ها را توصیه می کنید؟

جواب: استفاده از اینگونه آنتی بیوتیک ها در یک دوره بسیار مرسوم شد ولی در دنیا به دلایلی سعی در محدود کردن آنها دارند.

سوال:این محدودیت به چه دلیل بوده؟

جواب: آنتی بیوتیک مورد استفاده، نباید جزو آنتی بیوتیک های مصرفی درمانی در پزشکی یا دامپزشکی باشد. مثلا تتراسایکلینی که جزو ماکرولیدها است و هنوز جزو آنتی بیوتیک های کارا در درمان انسانی محسوب می شودو همینطور نئومایسین. باقی مانده آنها در محصول عسل باعث ایجاد مقاومت های آنتی بیوتیکی می شود و به نظر من استفاده از آنها به این منظور، یک نوع جنایت است.

سوال: خوب ما با بیماریهایی مانند لوک مواجه هستیم و نیاز به دارو داریم ،شما چه توصیه ای دارید؟

جواب: در مورد لوک متاسفانه حتی تحصیل کرده های ما هم راه را به خطا می روند. در بسیاری از موارد آنتی بیوتیک اثر کمی دارد. مثلا در لوک آمریکایی، آنتی بیوتیک تنها روی پنج درصد فرم رویشی موثر است.

سوال: شما چه زمانی را برای مصرف آنتی بیوتیک ها توصیه می کنید؟

جواب: عرض کردم برای درمان، آن هم پس از تشخیص در طول زمان محدود دوره ی درمان ودر دوزاژ درمانی در موارد محدود.

برگرفته از وبلاگ زنبورستان مهدی اخوان مقدم

 

چکیده ی مطالب ارائه شده در کارگاه های جانبی اولین کنگره ی بین المللی زنبورعسل (بخش اول):

خلاصه ای از مطالب ارائه شده توسط دکتر ولفگانگ ریتر:

این مطالب، خلاصه ای از مطالبیه که پروفسور ریتر توی کارگاه بیماری های زنبورعسل ارایه کردن. یه سری مطالب که توی پرانتز آورده شده، چیزهاییه که پروفسور ریتر بصورت شفاهی توضیح دادن و توی اسلایدها نبود یا اگر بود، نیاز به توضیح بیشتر داشت.

- سخنرانی با مقایسه ی دیدگاه اروپایی ها و آمریکایی ها درباره سی.سی.دی (CCD) شروع شد. از نظر ریتر، آمریکایی ها همه چیز رو خارق العاده جلوه میدن (خود پروفسور از واژه Miracle استفاده کرد) و بیشتر علاقه دارن تا منشا این عارضه رو نامعلوم جلوه بدن، این در حالیه که آلمانی ها معتقدن سی سی دی چند دلیل مشخص داره که وقتی با هم  رخ بدن، باعث بروز این ناهنجاری میشن.

- از نظر ریتر پنج عامل روی زنبور موثر هستن: کشاورزی، مدیریت، اصلاح نژاد، بیماری ها و محیط.

در واقع یکی از اثرات محیط روی زنبور، همون چیزیه که خیلی از ما از قبل باهاش آشنا هستیم. مثلا مرتعی که قبلا زیستگاه چندین گونه ی گیاهی بوده الان شده یک مزرعه و این مساله روی تغذیه ی زنبورهای عسل تاثیر سویی میزاره.

- مشکل اصلی کنه وارواست! دلیلش هم اینه که واروا بیماری جدیدی برای زنبورعسله. واروا قبل از اینکه برای زنبورعسل معمولی مشکل ساز بشه، توی کلنی های زنبورعسل هندی (آپیس سرانا) زندگی می کرده.

خب چرا توی آپیس سرانا مشکلی ایجاد نمی کرده؟ جوابش ساده س، چون انگل ها معمولا میزبان خودشون رو نمی کشن (اگر بکشن که نمی تونن زندگیشون رو ادامه بدن). اما وقتی به گونه ی جدیدی منتقل شدن، همه ی قواعد بهم ریخته و واروای کم خطر، تبدیل شده به خطرناک ترین آفت زنبورعسل.

- کنه (مایت) واروا توی اکثر نقاط دنیا به ماده ی فلووالینات مقاوم شدن.

- یک درمان بعد از شروع افت تخمریزی ملکه در اواسط سال زنبورداری نیاز است، لازم نیست توی این درمان درصد کنه صفر بشه، فقط کافیه که مقدار آلودگی کلنی به کنه رو کم کنیم.

- اسید فرمیک، کمترین باقیمانده رو بین داروهای مبارزه با واروا داره. اما سموم سیستمیک (مثل آمیتراز) امکان داره که داخل موم بقایایی رو از خودش جا بزاره.

- بجز اسید فرمیک، اسید اگزالیک و اسید لاکتیک هم برای مبارزه با کنه واروا استفاده میشن که فرمول استفاده ی اونها بستگی به منطقه و شیوه های مدیریت متفاوته (اسید فرمیک و اسید اگزالیک چند سالیه که جای خوبی رو بین زنبوردارای ایرانی پیدا کردن).

- زنبورداران آلمانی کندوهاشون رو از اوایل خرداد (ژوئن) تا اواسط آذر (نوامبر) با اسیدها درمان می کنن. بدلیل اینکه گهگاه هوا در زمان مصرف اسید های (مخصوصا فرمیک) سرد و بارانی میشه، اثر بخشی اون ها رو هم تحت تاثیر قرار میده.

- مایت واروا ناقل بسیاری از ویروس ها در زنبورعسل شناخته شده. چیزی که الان معلومه اینه که عمده ی تلفات کندوها، نه بخاطر واروا، بلکه بخاطر آلودگی زنبورا به ویروسهاست.

- بیماری های زنبورعسل هر کدوم به تنهایی نمی تونن صدمه ی جدی به کلنی بزنن، اما وقتی در کنار هم قرار میگیرن. خیلی موثر عمل می کنن و می تونن یک کندو رو توی مدت کوتاهی از بین ببرن.

- نکته ی مهمی که توی مبارزه با واروا وجود داره اینه که، درمان باید سر زمان خودش انجام بشه. اما به چه دلیلی؟ گفته شد که واروا ناقل مهمی برای ویروس ها بشمار میره. با آلوده شدن بخشی از جمعیت کندو دیگه برای انتقال ویروس نیازی به کنه ها نیست و ویروس ها با سرعت زیادی از روش های مختلف از زنبوری به زنبور دیگه منتقل میشن. یعنی اگر ما برای مبارزه با کنه دیر بجنبیم دیگه فایده نداره و با اینکه جلوی کنه رو گرفتیم، اما نمی تونیم جلوی انتقال ویروس ها رو بگیریم.

- اگر دیر اقدام کردیم و کندوها از بین رفتن، مقصر تولید کننده ی دارو نیست، مقصر زنبورداره.

- در واقع هدف از مبارزه با واروا مبارزه با ویروس هاست.

- توی اوایل ورود واروا به آلمان، فقط یک بار درمان (اون هم درمان زمستانه) کافی بود تا مشکل واروا تا سال بعد حل بشه، اما در حال حاضر برای درمان کامل، نیازه که درمان رو توی چهار مرحله انجام بدیم (درمان بهاره، درمان در وسط  فصل، درمان آخر تابستان و درمان زمستانه). توی درمان وسط فصل نیاز نیست که درصد آلودگی رو به صفر برسونیم، فقط کافیه که شدت آلودگی رو کم کنیم.

 - توی سال 1985 (دو سال قبل از اینکه من بدنیا بیام!) برای اینکه یک کندو از بین بره، باید جمعیت کنه های اون به 6000 عدد می رسید. این در حالیه که توی سال 2009 (وقتی من 22 ساله بودم!) این عدد به 3000، یعنی نصف، کاهش پیدا کرد! دلیلش هم تقریبا معلومه، هر بار که ما به کندو داروی کنه کش دادیم، فقط کنه های ضعیف از بین رفتن و کنه های قوی باقی موندن (در واقع ما در یک پروژه ی اصلاح نژاد کنه شرکت کردیم) و حالا جمعیت های کنه ی قوی تری نسبت به اون سال وجود داره! در اینباره خوندن این لینک خالی از لطف نیست.

- ریتر نتایج یک آزمایش رو هم ارائه داد، توی این آزمایش چند کلنی آلوده به کنه با مواد شیمیایی درمان شده بودن و نوزادان چند کلنی دیگه رو برای یک بار حذف کرده بودن (یعنی قاب های نوزاد رو از کندوها بیرون آورده بودن). جالب اینجاست که نتیجه ی هر دو کار یعنی درمان شیمیایی و حذف نوزادان یکی بود، یعنی توی آخر فصل کلنی هایی که با این روش ها درمان شده بودن، تولید عسل، جمعیت و آلودگی به کنه ی یکسانی داشتن. 

- تقریبا نیمی از زنبوردارهای آمریکا دیگه عسل تولید نمی کنن، در واقع درآمد اونا فقط از گرده افشانی تامین میشه.

- تلفات متوسط سالیانه در آمریکا بیست تا سی درصده.

- بچه های طبیعی توی انتخاب لانه ی جدید، سه خصوصیت دارن: ورودی کندو را به سمت جنوب انتخاب می کنن، محل هایی رو که ارتفاع بیش از دومتر دارن رو ترجیح میدن و از کندوی قبلی خود بیش از 850 متر فاصله می گیرن.

- نکته ی مهمی که ریتر بهش اشاره کرد این بود، وقتی کندو از زمین ارتفاع میگیره، زنبورهای مریض دیگه نمی تونن به کندو برگردن و این در حالیه که اگر کندو روی زمین باشه، زنبورها راه رفته و داخل کندوی خودشون یا کناری میرن. در واقع ارتفاع از سطح زمین به نوعی روش خوددرمانی برای زنبورا به شمار میره.

- وقتی زنبورا ردیفی چیده میشن تعداد زیادی از اونا اشتباهی به کندوهای کناری میرن (مخصوصا وقتی زنبورا مریض باشن)، توی یه آزمایش دیده شد که چهل درصد زنبورهای یک کندوی مریض، توی مدت 6 روز، اشتباها به کندوهای کناری خود رفتن (باخت دادن).

- بهترین حالتی که می تونیم کندوها رو بچینیم، اینه که اون ها رو با فاصله از هم و دریچه پرواز هاشون رو با زوایای مختلفی قرار بدیم. اگر امکانش رو نداشتیم، می تونیم کندو ها رو دو تا دو تا و بصورت زیگزاگ روی زمین بچینیم.

- توی CCD زنبورا بیرون از کندو نمی میرن، بلکه برای نجات خودشون به کندوهای همجوار میرن و طبیعتا اونا رو هم آلوده می کنن.

- اگر توی یک زنبورستان، یک کندو آلوده بشه، ظرف چند روز بقیه رو هم آلوده می کنه. دقیقا مث دومینو!

- توی یه آزمایش سه کندو رو با فاصله ی یک کیلومتر از هم چیدن، یعنی کندوی شماره ی یک با کندوی شماره ی سه، دو کیلومتر فاصله داشت. کندوی شماره ی یک رو به کنه آلوده کردن، بعد از 25 روز کندوی شماره ی دو و بعد از 60 روز کندوی شماره ی سه توی (دو کیلومتر دورتر) آلوده شدن. این یعنی اولا توی درمان اول زنبورای همسایه رو درمان کنیم و ثانیا فاصله مون رو با زنبورستان های دیگه رعایت کنیم.

- زنبورها دریچه پرواز کوچک رو بیشتر دوس دارن، یعنی مساحت دریچه پرواز کندو بهتره کمتر از 50 سانتیمتر مربع باشه.

- در گذشته یکی از اهداف اصلاح نژاد زنبور، کاهش تولید بره موم کندوها بود.

این کار اشتباهه! چون مشاهدات اخیر نشون داده که بره موم توی درمان طبیعی بیماری های زنبورعسل (حتی ویروس ها) نقش مهمی رو داره.

- بهترین حجم کندو (توی طبیعت) چهل لیتره. یعنی زنبورا وقتی بچه دادن، تو جریان انتخاب محل جدید کندو، جایی رو انتخاب می کنن که 40 لیتر حجم داشته باشه (توضیح: یک کندو توی ایران 43 لیتر و یک کندو و نیم طبق 74 لیتر حجم داره).

- یکی از راه های مدیریت بیماری ها تنگ کردن کندو و فشرده کردن زنبورهاست. میشه برای این کار از یه تخته استفاده کرد.

- تراکم و فشردگی زیاد کندو باعث کشته شدن بیشتر کنه ها میشه.

- روند تولید بچه ی طبیعی، با ایجاد توقف توی تخمریزی کلنی مادر و بچه، باعث پایین آوردن سطح آلودگی به کنه میشه. (توضیح: در واقع توی روشی که ریتر ارائه کرد، که توی اون نوزادهای کندو حذف میشدن، از همین خصوصیت بچه طبیعی الهام گرفته شده).

- بهتره توی زمان تقسیم کندوهامون از شاخون های مسن استفاده بکنیم، تا همون بلایی رو که بچه ی طبیعی سر کنه میاره، بیاریم. یعنی تا جفت رفتن ملکه ی بچه کندو، کندو عاری از شفیره بشه و کنه ها برای چند روز میزبان نداشته باشن.

- همه ی این مشکلات توی آفریقا هم وجود داره، مثلا کنه واروا داخل آفریقا هم پیدا میشه، اما چون هنوز زنبورداری صنعتی رواج پیدا نکرده و زنبورها بر اساس روش های سنتی نگهداری میشن، کار بیشتر به عهده ی زنبورهاست. در واقع طبیعت تونسته با مکانیزم هایی که در قبل اشاره شد از پس کنه بربیاد.

- سوسک کوچک کندو، آفت آینده ی ایرانه. این سوسک به هوای سرد (زیر ده درجه ی سانتیگراد) حساسه، پس یکی از راه های پیش گیری از ابتلا به سوسک کوچک کندو، کوچ به مناطق سردسیره.

- در آینده باید تلاش ها به سمت تقویت رفتار نظافتی زنبورها پیش بره. که این یعنی اصلاح نژاد با رویکرد کشاورزی پایدار...

بر گرفته از وبلاگ زنبورستان مهدی اخوان مقدم

زنبوردار، گام به گام با زنبورها:

می خواستم در مورد زمان بندی ها توی مدیریت زنبورستان مطلبی بنویسم، که همزمان شد با پرسیده شدن یک سوال، جواب این سوال هم راهکار نسبتا مناسبی رو ارائه میده و هم مبحثی رو باز می کنه که بعدا هم میشه در موردش بیشتر صحبت کرد.

سوال: از چه زمانی شروع به تحریک زنبورا به تخمریزی و دادن کیک گرده و خمیرشیرین بکنیم؟

پاسخ این سوال رو بصورت کلی میدم، میشه از این قاعده توی پرورش ملکه، برداشت عسل و تقریبا همه ی کارهای مرتبط به زنبورها کمک گرفت. به طور کلی ما برای تعیین زمانِ انجام عملیات زنبورداری می تونیم چهار مرجع داشته باشیم: زنبورها، پدیده های طبیعی، تاریخ و نگاه به دست بقیه ی زنبوردارها!

1- نگاه کردن به دست زنبوردارهای دیگه: شاید برای یاد گرفتن کارهایی مث پرورش ملکه یا کوچ یا بچه گرفتن بشه از این روش کمک گرفت، اما برای زمان بندی ها نه! چون ممکنه شرایط زنبورشون یا اهدافشون از کار با ما متفاوت باشه. مثلا دو بنه ی 200 تایی کنار هم هستن، یکی جنوب رفته و دیگری زمستان رو همانجا مونده، این دو تا از زمین تا آسمون با هم تفاوت دارن، یه مثال دیگه رسیدگی به زنبوره، یعنی زنبور شخصی که از مرداد سال قبل زنبورسازی رو شروع کرده با کسی که زنبورسازی رو از بهمن ماه شروع می کنه خیلی تفاوت داره و نمیشه یه نسخه ی مشترک براش پیچید. مثال دیگه زنبورستان هاییه که کنار هم هستن اما نژاد زنبوراشون با هم متفاوته. حتی درصد آلودگی به کنه هم می تونه روی مدیریت دو زنبورستان کنار هم تاثیر بزاره، دارو دادن به این دلیل که هم بنه ای یا همسایه مون دارو میده خیلی هم صحیح نیست، برای همین ما نباید توی این چیزا به دست همدیگه نگاه کنیم. توی ادامه بیشتر توضیح میدم. البته برای تازه کارها و حتی کهنه کار ها الهام گرفتن از همکاران کار بدی نیست، اما نباید کارهای دیگران کپی بشه.

2- تاریخ: دونستن تاریخ وقوع خیلی از اتفاقات توی منطقه ای که زنبورستان توش مستقره می تونه توی برنامه ریزی خیلی کارگشا باشه، اما نه توی کارهایی که مستقیما به مدیریت کلنی ها مرتبطه، مثلا دونستن تاریخ حدودی بچه دادن مهمه، چون می دونیم چه وقتی و چه تعدادی کندوی خالی لازم داریم، یا چه موقعی طبق لازم میشه و خیلی چیزهای دیگه و می تونیم خریدهامون رو منطبق بر این تاریخ ها انجام بدیم. اما وقتی می خوایم به زنبورا کیک بدیم، زنبور رو جابجا کنیم یا ملکه پرورش بدیم، قضیه کاملا متفاوته. اونوقت دیگه تاریخ مرجع خوبی برای انجام عملیات زنبورداری نیست.

 3- الهام گرفتن از طبیعت: چرخه زندگی زنبورها توی روند تکامل با چرخه زندگی گیاهان، هماهنگی و قرابت نزدیکی رو پیدا کرده. این هماهنگی رو میشه به سادگی توی طبیعت دید، مثلا زمانی کلنی ها شروع به فعالیت می کنن که گرده ی مرغوب و کافی پیدا بشه، زمانی بچه میدن که شرایط طبیعت جوابگوی نیاز یک کلنی تازه تاسیس یا جفت رفتن ملکه های تازه متولد شده رو بده، در واقع از اول که نگاه کنیم می بینیم ترکیب جمعیتی کلنی ها (به شرطی که دستکاری غیراصولی نشه) با طبیعت خیلی هماهنگی داره، مثلا زمانی که موم بافی شروع میشه نشانه ی اینه که ترکیب زنبورهای کندو به نفع زنبورهای جوان تغییر کرده، و این تغییر با فراوانی شهد و گرده و دمای مناسب هماهنگه. و بدیهیه که این جمعیت از 20-30 روز قبل و زمانی که هیچکدوم از شرایط فراهم نبودن تولید شده (واقعا شگفت انگیزه!)

خب پس میشه توی این زمینه تا حد مطلوبی به طبیعت اعتماد کرد و نشونه هایی رو از طبیعت برای مدیریت زنبورستان انتخاب کرد، مثلا توی خیلی از مناطق زمانی که سنجد گل بده، شهد هم به کندوها سرازیر میشه یا زنبورها توی خیلی از نقاط همزمان با گلدهی اقاقیا بچه میدن. یا مثلا وقتی گل خرگوشک (گل ماهور) به پایان میرسه، دیگه میشه گفت کار مرتع از بابت شهد تمومه. حتی دیدن گل های بادام، تنگرس یا بیدمشک می تونه علامت شروع فعالیت زنبورها و تخمریزی ملکه ها باشه.

اما .... 

اما این علایم همیشه ثابت نیستن و گهگاه دیده میشه که این هماهنگی از بین میره، اکوسیستم های زراعی و باغی هم می تونه توی این مساله دخیل باشه، مثلا توی مناطقی که ذرت علوفه ای وجود داره کندوها دوباره تخمریزی رو شروع می کنن در حالی که قبل از کاشت ذرت توی اون منطقه در زمان های گذشته، تخمریزی توی این زمان خیلی کم بوده یا اصلا نبوده. پس تا اینجا نگاه به طبیعت از بقیه ی روش های برنامه ریزی در زنبورستان مطلوب تر و بهتر بوده.

4- نگاه کردن به فعالیت خود زنبورها: توی مورد قبل هم بهش اشاره شد، زنبورا خیلی بهتر از ما از شرایط طبیعت و آب و هوا خبر دارن، دلیلش هم اینه که اگر کندوهای ما از دست بره، در واقع ما سودی نداریم، اما مساله برای زنبورها متفاوته. صحبت از مرگ و زندگیه! پس زنبورهایی زنده خواهند موند که بیشترین انطباق رو با طبیعت و آب و هوا داشته باشن. در واقع ما گهگاه یک نکته رو فراموش می کنیم که زنبورها و ما هم جزیی از طبیعت هستیم.

من بیشتر اوقات در تنظیم زمان بندی و اینکه چه کاری رو توی چه زمانی انجام بدم به خود زنبورها مراجعه می کنم، چند تا مثال می زنم:

مثال اول: بهترین زمان دادن کیک گرده به زنبورها، وقتیه که خودشون تخمریزی رو شروع کرده باشن. وقتی در کندویی رو باز کنیم و دستمون رو روی پارچه ی قاب ها بزاریم، اگر گرم بود، این معنا رو داره ملکه ها تخمریزی رو شروع کردن. پس اول با خمیرشیرین تحریکشون می کنیم و دو سه روز بعد یک کیک گرده روی خمیر شیرین میزاریم.

مثال دوم: زمان پرورش ملکه از وقتی شروع میشه که اولین نر متولد میشه و وقتی به پایان میرسه که نرکشی شروع میشه. اما بهترین زمان پرورش ملکه زمانیه که زنبورها خودشون اقدام به شاخون زدن و پرورش ملکه می کنن (البته منظور اکثریت کندوهاست، نه کندوهای مشکل دار یا کم جا).

مثال سوم: بهترین زمان بچه گرفتن وقتیه که اگر کندویی رو بدون دستکاری توی منطقه بزاریم، بچه بیرون کنه. این نشون میده که شرایط محیطی و تغذیه ای برای رشد یک کندوی ضعیف یا متوسط مناسبه.

مثال چهارم: وقتی باید به زنبورا برگه موم بدیم که خودشون هرزبافی (یا به قولی کاربافی) داشته باشن. هرزبافی زنبورا در واقع یک علامته که نشون میده ترکیب جمعیتی، شهد، گرده و دمای مناسب برای موم بافی وجود داره و موم بافی با کمترین استهلاک ممکن انجام میشه.

مثال پنجم: وقتی دادن شربت رو برای کندوها قطع می کنیم که سفیدکرده باشن (لینک راهنما). وقتی زنبورا حوضک زدن یعنی شهد به وفور داره به کندو وارد میشه و بهیچ وجه نباید کندوها تغذیه بشن. اینا می تونه نشونه ی خوبی هم برای کوچ دادن زنبورا باشه. به این صورت که زمان غنای مرتع رو تشخیص بدیم و سر وقت زنبورمون رو اونجا حاضر کنیم.

موارد بالا توی بیشتر مواقع می تونن کارگشا باشن، اما بعضی وقت ها این تعادل به دلایل مختلف بهم میریزه (سمپاشی، کشت گیاهان جدید و غیربومی، بیماری و...) که دیگه اونجا شناخت زنبوردار از زندگی زنبورها و مکانیزم های طبیعی و مشورت گرفتن می تونه به دادش برسه. به نکته ی سوم توجه کنید.

نکته اول: سه عامل از چهارتایی که نام برده شد رو میشه بهم ربط داد و توی یک عنوان گنجوند. اون عنوان چیزی نیست بجز دفتر زنبورداری. کار باید اینطوری باشه که ما هر سال وقایع طبیعی، گلدهی و وضعیت عمومی کلنی ها رو توی صفحه ای از دفتر یادداشت برداری زنبورستانمون وارد کنیم. این داده ها به تدریج خیلی ارزشمند میشن، و یک دید کلی و جامع به زنبوردار میدن. بعد از ده سال یک دفترچه ی جامع از شرایط زنبور و طبیعت (و روابط متقابلشون) و اقدامات صحیح و غلطی که انجام دادیم، به دست میاد که مسیر رو برامون خیلی خیلی کوتاه می کنه (با تشکر از آقای مصطفی یوسفی).

نکته دوم: توی بحث بیماری ها نباید منتظر هیچ علامتی بود یا به دست کسی نگاه کرد، سه تا مساله ی قابل توجه داره: اینکه همیشه از سطح آلودگی خبردار باشیم (تست پودرشکر، ازمایش های منظم و ...)، اینکه از اوضاع زنبور آگاه باشیم (وجود تخمریزی، ترکیب جمعیت و ...) و در نهایت از اوضاع طبیعت آگاهی کسب کنیم (جریان شهد و گرده، دما و رطوبت).

و یه چیزی رو اضافه کنم که اگر توی بیماری ها منتظر علامت بشیم، معمولا خیلی دیره و ممکنه کار از کار گذشته باشه.

نکته سوم: بعضی وقت ها (شاید بیشتر وقت ها!) ما باید بجای زنبورداری، پشتیبان زنبورها باشیم! اگر تخم ریختن ازشون حمایت کنیم، گرم نگهشون داریم و بهشون گرده برسونیم و خیلی چیزای دیگه ... بعضی وقت ها باید بشینیم و تماشا کنیمشون، ببینیم چیکار می کنن و بفهمیم برای آینده چه اتفاقاتی میافته، پیش بینی های ما خیلی می تونه توی این پشتیبانی کارگشا باشه. مثلا اگر کندوی رو باز کردیم و جمعیت جوان زیادی رو پیش بینی کردیم یا آماده ی طبقه دادن بشیم، نه اینکه ساختار کندوها رو به هم بریزیم. مواقعی که ما زنبوردار هستیم نه پشتیبان هم کم نیست: یکسان سازی، تعویض ملکه، برداشت عسل، برداشت گرده و ...

بر گرفته از وبلاگ زنبورستان مهدی اخوان مقدم

کارهای زنبور داری در ماه بهمن
در نیمه دوم بهمن ماه معمولا در ایران گل های درختان بیدمشک باز می شوند. در شمال ایران متاسفانه همه ساله پس از باز شدن شكوفه ها سرما دوباره برمی گردد و باران و برف شكوفه ها را خراب و زنبورها را از گرده های پر ارزش آن محروم می كند. برای احتراز از آن روشی پیشنهاد شده كه بهتر است آن را بخوانید.
همراه باز شدن گل های درختان بیدمشک زنبورها نیز در یك روز آفتابی خوشه زمستانی را بهم زده دوباره فعالیت سالیانه اشان را از سر می گیرند یعنی از زندگی غیرفعال به زندگی فعال قدم گذاشته و زندگی عادیشان را دوباره شروع می كنند. كارگران كه تاكنون در گرمای حدود 20 درجه زندگی می كردند با خوردن عسل زیاد گرمای داخلی كندو را بالا برده و به 35 درجه می رسانند. در این وضع ملكه اولین تخم ها را داخل سلولها گذاشته و طبق روال كار از این به بعد هم هر روز به تعداد تخم هائی كه می گذارد می افزاید. در كندوهای خودم كه در كرج مسقتر بودند در 24 بهمن تخم ها را دیدم. در این تاریخ گل های بیدمشک نیز در این منطقه باز شده و زنبورها از آن استفاده می كردند.
ملكه زمانی تخمگذاری می كند كه گرمای داخلی به 35 درجه برسد. زنبورها با خوردن عسل فراوان قادرند گرمای داخلی كندو را تا این حد بالا ببرند. نتیجه ای كه می توان گرفت اینست كه در اواخر این ماه مصرف عسل ناگهان خیلی زیاد می شود. برای كمك به جمعیت اگر قاب عسل موجود نبود كه داخل كندو آویزان كرد مقداری خمیرشیرین روی قاب ها می گذارند ولی بهتر است روی قاب ها یك صفحه نایلونی پهن كرد تا اگر خمیرشیرین در اثر گرمای داخلی كندو شل شد روی كف كندو نریزد. و در صورت لزوم این كار را چندبار تكرار نمود.
این ماه مهمترین كار زنبور دار باید سعی در گرم نگهداشتن كندوها باشد تا ملكه بتواند روزانه هر چه بیشتر تخم بگذارد. گذاشتن پارچه روی قابها لازم است. این كمک بزرگی به جمعیت در گرم شدن و گرم ماندن است كه زنبورها حق الزحمه زنبور دار را سه ماه با بار آوردن و عسل دادن از شكوفه های درختان میوه حداكثر در اردیبهشت و خرداد ماه می پردازند و بدین وسیله از وی تشكر می كنند. زنبور دارانی كه از گرم كردن و تغذیه زنبورها در این ماه كوتاهی می كنند خودشان را از یك محصول عسل جالب عقب می اندازند چون در اثر عدم تغذیه در این ماه جمعیت ها ضعیف مانده و ناچار می شوند كه شهد شكوفه های درختان میوه را صرف رشد و نمو داخلی خودشان كنند تا قوی شوند و بتوانند از گل هائی كه از اردیبهشت ماه به بعد شهد می دهند عسل بیاورند. بنابراین تكرار می كنم كه زمان تغذیه تقویتی جمعیت ها بهمن ماه و اسفند است همان طوری كه زمان تغذیه تحریكی و زمستانی آنها مرداد و شهریور می باشد. نه طبق رسم ایران آبان و آذر و یا حتی زنبور دار تنها زمان كافی داشت به تغذیه جمعیت هایش بپردازد.
در این جا این سوال پیش می آید كه در بهمن ماه تنها گیاهی كه گل می دهد بیدمشک است كه معمولا باید تمام مواد غذایی را در اختیار كارگران بگذارد تا با آن بتوانند به وسیله غده شیری كه در سرشان وجود دارد ژله رویال برای تغذیه نوزادان درست كرده و ترشح كنند ولی در نقاطی مثل شمال ایران اغلب سال ها باران و برفی كه بعد از شكفتن گل های بیدمشک سر می رسند باعث خراب و غیر قابل استفاده شدن گرده ها و شهد آن می گردد. بنابراین زنبور عسل در این حالت از چه منبعی قادر است شهد به ویژه گرده گل را كه در این ماه تنها منبع پروتئینی طبیعی برای زنبور عسل است و بدون آن ترشح ژله رویال و در نتیجه تغذیه و رشد لاروها غیرممكن می باشد تهیه نماید.
جوابش همان طوری كه قبلا هم كم بیش داده شده اینست كه همه زنبورهائی كه از اواخر مرداد به بعد متولد می شوند مقدار زیادی گرده گل، چه از طبیعت و چه از ذخایر موجود درشان ها می خورند. این گرده های گل در بدنشان تبدیل به مواد پروتئینی و چربی شده در زیر جلدشان ذخیره می گردد در بهمن و اسفند كه مورد نیاز است این مواد از راه خون به سمت غده های شیری حركت كرده و در آنجا پس از پرورش یافتن تبدیل به ژله رویال به رنگ شیری شده از راه دهان و خرطوم داخل سلول ها ریخته می شوند تا لاروها با آن تغذیه شوند. حدود 50 درصد از مواد متشكله ژله رویال یا ژله شاهانه مواد پروتئینی است 15 درصد آن انواع چربی ها و 20 درصدش را قندها تشكیل می دهند. بقیه اش از اسیدهائی هستند كه هنوز ناشناخته مانده اند. در ژله ی رویال انواع ویتامین ها و مواد كانی كه برای رشد طبیعی لاروها لازم هستند وجود دارند.
هرگاه سوراخ پرواز كندو سراسری باشد و به موقع یعنی در مهر ماه یك صفحه نایلونی و یا بهتر یك تخته سه لا در كف كندو گذاشته شده باشد حالا با بیرون كشیدن آن از داخل كندو تمام تاریخ زندگی زمستانی جمعیت را می توان به راحتی خوانده و از وضع كنونیش آگاه شد و بدون اینكه نیازی به باز كردن باشد.
1- با دیدن تعداد زنبورهای مرده در روی تخته از ضعف و یا قدرت جمعیت ها آگاه شد.
2- آخرین نقطه ای كه موم های ریز ریز شده ریخته اند محلی است كه زنبورها هم اكنون در آن نقطه اقامت دارند.
3- مقدار موم ریز ریز شده نشان دهنده مقدار غذائی است كه زنبورها تاكنون خورده اند. هر چه بیشتر باشد جمعیت غذای بیشتری مصرف نموده و چه بسا به تغذیه فوری نیاز داشته باشد. در این وضع یك الی دو كیلو خمیرشیرین روی یك صفحه نایلون گذاشته و درست همانجائی كه زنبورها هستند روی قاب ها می گذارند. نایلون نباید تمام قاب ها را بپوشاند تا زنبورها امكان دسترسی به خمیرشیرین داشته باشند. جمعیت آن را در مدتی حدود 2 الی 3 هفته می خورد. بعد از آن می توان جمعیت را با شربت و یا شان عسل نسبتا گرم شده تغذیه نمود.

4- پیدا شدن مقدار زیادی شكرك نشان آنست كه جمعیت تشنه است و به آب نیاز دارد.
5- دیدن جسد ملكه زنبور دار را از بی ملكه بودن آگاه می نماید. در این زمان از سال و در این حال 2 كار می توان كرد:

الف: اگر ملكه هائی ذخیره شده باشند یكی از آنها را در قفسه گذاشته در اختیار جمعیت قرار داد.
ب: در اولین فرصت جمعیت را با جمعیت دیگر متحد كرد.
6- پیدا شدن جسد زنبورهای نر روی تخته می تواند نشان دهنده یكی از این دو وضع باشد.
الف: نطفه موجود در كیسه ذخیره ملكه تمام شده و وی به ناچار تخم نر می گذارد. در این صورت ملكه باید هر چه زودتر حذف و به وسیله یك ملكه جفتگیری كرده جوان با استفاده از روش بهاری جانشین گردد.
ب: ملكه مدتهاست مرده و كارگران تخمگذاری می كنند. چنین جمعیتی معمولا دیگر قابل بهره برداری نیست و به محض گرم شدن هوا باید آن را از بین برد بدین طریق كه كندو را به فاصله حدود 100 متر برده و از زنبورها خالی نمود. در نقطه ای كه سابقا همین كندو قرار داشت كندوئی نگذاشت تا زنبورهای جمعیت نر جایی برای اقامت پیدا نكرده و كاملا متفرق گردند و از بین بروند و هم از شرشان راحت شود
اگر در هوای نسبتا ملایم جلوی سوراخ پرواز زنبورها سرگردان این طرف و آن طرف بدوند و نتوانند پرواز كنند احتمال مبتلا بودن جمعیت به بیماری نوزما وجود دارد. بررسی زیادتر و آزمایشگاهی لازم است و یا زنبور دار می تواند از راه تشخیص این بیماری بدون میکروسکوپ استفاده كند.
به محض بالا رفتن گرمای هوای 8 درجه در سایه به سرعت و مثل ماه های قبل پرواز دفع مدفوع انجام می گیرد. چنانچه زنبورهای بعضی از جمعیت ها كندوهایشان را ترك ننمایند معمولا جای نگرانی باید باشد. آنها قبلا این كار را انجام داده و دیگر نیازی به آن ندارند.
در بهمن ماه اگر روی تخته پرواز زنبورهائی در حال آوردن گرده گل به كندو دیده شوند علامت آنست كه ملكه آن جمعیت در حال تخمگذاری است و این كار را مدتی است كه شروع نموده. این موضوع مهمی است كه زنبور دار باید همیشه در زنبور داری یادش باشد.
پس از پایان پرواز دفع مدفوع هنگام غروب همان روز زنبور دار بررسی خوبی از وضع داخلی جمعیت ها می تواند انجام دهد به صورت زیر:

1- با گذاشتن و چسباندن گوش به یكی از دیواره های كندو شنیدن صدائی آرام معرف سلامت و رضایت جمعیت است.
2- اگر از راه سوراخ پرواز به داخل كندو كمی فوت شود و یا به دیواره كندو ضربه ای نسبتا ملایم با پشت انگشت ها وارد گردد شنیدن صدائی كوتاه از زنبورها علامت سالم بودن آنها است.
3- در صورت دیده شدن تعدادی زنبور به صورت سرگردان كه روی تخته پرواز بی هدف به این طرف و آن طرف می روند باید گوش به دیواره كندو چسباند. هرگاه صدای گریه زنبورها شنیده شد آن جمعیت معمولا ملكه ندارد. به چنین جمعیتی باید یك ملكه داد و یا آنكه وی را با جمعیت دیگری متحد كرد.
از وزن كردن هر 2 هفته یك بار غفلت نگردد كه خود كلید كلی از معماها در شغل زنبور دار است.
مطالعه كتب مفید زنبور داری در این ماه هم ممكن است، چه هنوز كارهای وقت گیر و پر مشغله زنبور داری شروع نشده. گواینكه مطالعه در عین شدت كار هم برای زنبور دار ممكن است چون مطالعه نوعی تفریح است نه نوعی كار.
در بهمن ماه یك كنترل دقیق وسایل كار لازم است. همه ابزار كارها باید تمیز و شسته و آماده شروع فعالیت دوباره باشند. برای اینكه در هنگام شدت كار زنبور دار دائم دنبال آنها نگردد باید این شعار را در زندگی زنبور داریش همیشه مد نظر داشته باشد. ( یك جا برای هر یك از ابزارها و هر یك از ابزارها بجای خودشان ) .
چكیده کارهای زنبور داری در ماه بهمن:

1- در خیلی از نقاط ایران اولین گیاهی كه پس از پاییز گل می دهد بیدمشک است و همراه آن ملكه نیز اولین تخم ها را می گذارد.

2- هرگاه جمعیت غذای كافی نداشت باید با خمیرشیرین یا شان های پر از عسل تغذیه گردد.
3- پارچه های كتانی روی قاب ها را كنترل و در صورت لزوم آنها را عوض كنید و رویشان مقداری روزنامه بگذارید تا به زنبورها در گرم شدن كندویشان كمك موثری كرده باشید.
4- بیماری نوزما به ویژه در نقاط مرطوب در این ماه شدت می یابد. مواظب آن باشید.
5- به محض اینكه گرمای هوا از 8 درجه بالاتر رفت زنبورها به خارج پرواز می نمایند و پس از دفع مدفوع به سرعت به كندویشان برمی گردند.
6- مثل ماه گذشته تخته پرواز متحرك سراسری كمك بزرگی به آگاه شدن وضع داخلی زنبورها و جمعیت در این ماه می نماید.
7- تعمیر كندوهای كهنه و شكسته در ماه های بیكاری مثل بهمن ماه و ماه های آذر و دی  آنها را آماده بهره برداری در سال آینده می كند.

منبع : کتاب زنبور عسل و پرورش آن از دکتر شهرستانی, پدر زنبور داری ایران