پرواز لقاحی ملکه واثرات نامطلوب خویش جفتی درزنبورعسل
اسماعیل زینال زاده– کارشناس علوم دامی
مقدمه:
خویش جفتی ها از عوامل مخرب طبیعت میباشند. هرچقدر خویش جفتی ها کاهش یابد به همان اندازه عملکرد و بهره وری موجوات زنده بالا رفته و ناهنجاریهای ژنتیکی هم کاهش خواهد یافت. طبیعت نیز به سهم خود به طرق مختلف مانع خویش جفتی و همخونی موجودات زنده می شود. زنبورعسل نسبت به عوامل همخونی بسیار حساس است و در نهایت بطور دغیر مستقیم بر عملکرد کندو اثز سوء خواهد گذاشت. یکی از راههای جلوگیری از همخونی در زنبورعسل پرورش زنبوران نر اصلح در زمان پرورش ملکه است. ازدیاد زنبوران نر توسط یک زنبوردار حرفه ای در زنبورستان در فصل پرورش ملکه می تواند ضمن افزایش بهره وری و قدرت زیست کلنی، درصد خویش لقاحی را نیز در زنبورستان کاهش دهد.
باروری ملکه بوسیله نرهای غیر خویشاوند و اصلح باعث افزایش قدرت زیست زنبورعسل می شود. درزندگی انسانها هم توصیه علم ژنتیک، بر ازدواجهای غیرخویشاوندی است. به هر حال هر اندازه، ازدواج های فامیلی در موجودات زنده کم باشد، نتاج حاصله به همان اندازه شاداب تر و سالم تر خواهند بود.
سیستم جفتگیری ملکه:
دردنیای زنبوران عسل موضوع جفتگیری ملکه، قدری شگفت انگیز بوده و عوامل مختلف، مانع لقاح خویشاوندی ملکه میشوند. اینک به برخی از قوانين حاکم بر زندگی زنبوران عسل و رفتار آنها در مقابل خویش جفتی ملکه میپردازيم:
1- ملکه نمی تواند در داخل کندو جفتگیری کند. برای جلوگیری از همخونی فرزندان، ملکه ی زنبور عسل بایستی در یک پرواز لقاحی با شکوه و سازماندهی شده، در خارج از کندو و در فضای آزاد جفتگیری کند. چرا که در این صورت نرهای کندوهای دیگر و حتی نرهای زنبورستانهای مجاور هم در مراسم پرواز لقاحی ملکه مشارکت کرده و درصد همخونی نتاج کاهش میيابد.
ملکه،این ریسک بزرگ یعنی خروج از کندو را با جان و دل می پذیرد چرا که ممکن است، ملکه که موتور محرکه ی کندواست، در پرواز لقاحی، هر لحظه دچار سانحه شود (مثلا طعمهی صیاد شود) و کلنی زنبور عسل آن وقت یتیم خواهد شد. اما داشتن فرزندان سالم ارزش این ریسک را دارد.
لازم به ذکر است که ملکه زنبور عسل در طول عمر خود، فقط يک بار تلقیح شده و آن هم اکثرا" در هفته اول زندگی بعد از تولد است و چنانچه به هر دليلی در اين مدت نتواند بارور شود تا آخر عمر باکره مانده و تخمهای حاصل از اين ملکه، زنبوران نر خواهند بود که بایستی از خیر آن گذشت و اینگونه ملکه به درد کندو و زنبوردار نمی خورد.
2- زنبوران نری که مایل به جفتگیری با ملکه هستند در يک روز آرام و هوای آفتابی که شرایط کلیمایی(نور، حرارت، رطوبت، باد) در محیط مناسب بوده، درجاهای بخصوصی از فضا (مناطق تجمع نرها) که برای رسیدن به آن محل، با يکدیگر رقابت می کنند، حضور می يابند. رقابت براساس قانون انتخاب طبیعی، طی مراحلی از قبیل مسابقهی قدرت پرواز، دامنه پرواز، زمان پرواز، سرعت پرواز،(که ذیلا" اشاره خواهد شد) صورت میگيرد و نرهایی که به مرحله نهايی مسابقه رسیده و انتخاب طبیعی شده اند، شانس جفتگیری دارند و بدین وسیله نرهای ضعیف در طول مراحل مختلف مسابقه حذف شده و به گزینی با این مراحل انجام می گیرد.
قدرت پرواز:
مدت پروازهای جفتگیری زنبوران نر پس از بلوغ حدود 25 تا 57 دقیقه می باشد. زنبوران نری که اسقامت پرواز و از قدرت بدنی بالایی برخوردار باشند، طبیعتا" طول پرواز و زمان پروازشان بیشتر خواهد بود. که این کار باعث افزایش شانس جفتگیری آنها خواهد شد. زنبوران نر در طول مسیر پرواز(از کندو تا محل جفتگیری) و قبل از رسیدن ملکه به محل ملاقات در فضا ترجیحا" نباید جهت اسراحت و تغذیه و تجدید انرژی به زمین فرود آمده و یا به کندوهای خود برگردند زیرا در غیر این صورت اینگونه نرهای ضعیف، فرصت و زمان رااز دست داده و بازنده ی مسابقه خواهند بود.
دامنه پرواز:
دامنه پرواز زنبوران نر ابتدا کوچک بوده و با افزایش سن دامنه پرواز شان نیز بیشتر می شود. جفتگیری ملکه در فاصله چند صدمتری تا چند کیلومتری کندو و در محلی بنام "مناطق تجمع نرها" و در فضای آزاد در ارتفاع حدود 10 متری از زمین صورت می گیرد. شعاع پرواز نرها از محل کندو 3 کیلومتر گزارش شده است. نرهایی که دامنه پروازشان بیشتر بوده و مسافت های زیادی را طی کنند، طبیعی است که شانس جفتگیری خوبی دارند.
زمان پرواز:
اکثر نرها پروازهای خود را از سنین 6 تا 10 روزگی شروع کرده و معمولا" 1 تا 4 پرواز و تعدادی هم تا هفت پرواز در گرمترین ساعات روز انجام می دهند. زمان پرواز نرها در طول روز غالبا" بین ساعات 1 تا 4 بعد از ظهر می باشد. البته زمان و مدت پرواز به طول روز، تغیرات آب و هوایی، شرایط اقلیمی و زیر گونه یا نژاد زنبور بستگی دارد. اولین پرواز نرها که معمولا" برای جهت یابی است 6 تا 16 دقیقه طول می کشد. زنبوران نری که در زمانهای مناسب و مقرر پرواز داشته باشند و یا اینکه تعداد پروازهای بیشتر و طولانی در اواسط روز داشته باشند احتمال اینکه شانس جفتگیری بیشتری هم داشته باشند بسیار زیاد است. مدت زمانی که ملکه برای جفتگیری از کندو خارج می شود تا هنگام مراجعت معمولا" بین 10 تا 30 دقیفه طول می کشد ولی گاهی اوقات این مدت کمتر یا بیشتر می شود. نویسنده ی مقاله یک بار در زنبورستان خود در ساعت 6.5 بعد از ظهر، رجعت ملکه را از پرواز لقاحی به همراه نشان جفتگیری مشاهده کرده است.
سرعت پرواز:
سرعت پرواز زنبوران نر حدود 2/9 تا 1/16 کیلومتر در ساعت گزارش شده است. سرعت زنبوران نر می تواند با همدیگر متفاوت و متغیر باشد، یعنی زنبوران نری که سرعت پرواز بیشتری دارند، طبیعتا" زودتر به محل ملاقات رسیده و از شانس جفتگیری بالایی برخوردار خواهند بود. همچنین نرهایی که در تعقیب ملکه در میدان جفتگیری، قدرت مانور دهی بالایی داشته باشند، زودتر از نرهای دیگر خود را به ملکه خواهد رساند. بدین صورت که ملکه در پرواز جفتگیری محفظه ی نیش خویش را نسبت به زنبوران نری که او را تعقیب می کنند باز نگه داشته و برای آنها واکنش نشان می دهد. نرها در محل تجمع، بصورت ستاره ی دنباله داری در زیر ملکه پرواز کرده و نری که سرعت تعقیب و پرواز و قدرت مانور بالایی داشته باشد خود را زودتر به ملکه رسانده و در عرض یک سوم ثانیه، او را ما بین پاهای خویش به نحوی در بر می گیرد که پنجه ی پاهای جلوئی و میانی در پشت ملکه و پنجه ی پاهای عقبی در زیر شکم او قرار گرفته و عمل جفتگیری انجام می گیرد. این درحالی است که نرهای ضعیف و ناتوان هنوز نتوانسته اند خود را به خط پایان و فینال مسابقه رسانده و در مراسم عروسی شرکت کنند و برای اینگونه نرها کاراز کار گذشته است.
3- بعد از عمل جفتگیری، نرها، طبق قانون حاکم بر لقاح حتی اگر قوی و اصلح هم باشند اجازهی حیات و زندگی ندارند و بلافاصله بعد از عمل آمیزش و باروری ملکه، نرها در فضا به علت آسیب دیدن دستگاه تناسلی نرینه به زمین سقوط کرده و می میرند.
4- ملکه با چندین زنبور نر(حدودا" 12 الی 20 زنبور نر) جفتگیری می کند، چرا که اگر فرضا" با یک زنبور نر جفتگیری میکرد، اولا" اسپرمدان ملکه پر نمی شد و دوما"احتمال اینکه آن یک نر، خويشاوند و یا فرزند ملکه می شد وجود داشت و لذا فرزندان حاصله دچار همخونی می شدند. لذا برای پر شدن کیسه ذخیره اسپرم ملکه، جفتگیری های متعدد برای ملکه طراحی شده است. همچنین برای اینکه ضریب باروری ملکه های زنبورستان بیشتر شود، مستلزم پرورش نرهای قوی و اصلح توسط کندوهای پدری است.
5- یک زنبور نر حدود 10 تا 11 میلیون اسپرم تولید می کند و ملکه بعد از بازگشت از پرواز جفت گیری، بطور متوسط 80 ملیون اسپرماتوزئید در اویدوکت خود دارد که فقط 5 ملیون از آنها به داخل اسپرماتکا وارد می شوند. در این فرایند اسپرمهایی که سالم و قوی هستند، شانس ذخیره در کیسه اسپرم ملکه را دارند و اسپرم های ضعیف و نا توان دفع و حذف می شوند.
6- با این حال بعضی مواقع اتفاق می افتد که ملکه با برادران ناتنی خویش علیرغم موانع فوق، جفتگیری کرده و همخونیهایی را درجمعیت کندو به پیش آورد، این گونه فرزندان حاصله، به اصطلاح نرهای دیپلوئید ناميده شده و با ترشح فرمون کانی بالیسم (همخواری) به وسيله این لاروها، در ساعات اولیهی مرحلهی زندگی، توسط زنبوران پرستار از بین برده می شوند و حق حیات ندارند تا ساکنین کندو قدرت زیست و عملکرد بالایی داشته باشند.
نتیجه گیری:
بنابرین با علم به اهمیت وجود زنبوران نر در زنبورستان قطعا" يکی از وظايف مهم و اصلی یک زنبوردار اقتصادی، توليد و ازدياد زنبوران نر غیر خویشاوند به وسیله کندوهای پدری که دارای صفات مطلوب و خصوصیات مورد نظر باشند، در فصل پرورش ملکه می باشد. زيرا هر چقدر تعداد زنبوران نر در کلنی بيشتر باشد به همان اندازه تنوع ژنتيکی بيشتر شده و رقابت هم در بين زنبوران نر برای عمل جفتگیری با ملکه، جدی و تنگاتنگ می شود و درصد خویش جفتی هم به طور معنی داری در جمعيت کاهش خواهد يافت که اين کار ضمن ايجاد هماهنگی و شادابی بیشتر در ساختار جمعیت کلنی، منجر به افزايش توليد و بهبود عملکرد و ساختار ژنتیکی کلنی شده و همچنین باعث افزایش توان مقاومت به شرایط سخت محیطی و قدرت زیست زنبورعسل خواهد شد. همانطوری که هر چقدر تعداد قوچ قوی و اصلاح شده در یک گله ی گوسفند بیشتر باشد به همان اندازه درصد باروری گله بالا رفته و بهگزینی و بهنژادی طبیعی در گله بهتر صورت می گیرد.
www.mellifera.ir
منابع مورد استفاده:
پوراصغر جواد،ماهنامه دانشمند،شماره پیاپی 535،اردیبهشت 1387.
مستاجران محمد،ادریس محمدعلی،ژنتیک و اصلاح نژاد زنبورعسل،انتشارات ارکان اصفهان،1379.
پیرایرانی عبادالله،زنبوران عسل و زنبورداری،ج اول،دانشگاه آزاداسلامی واحد اردبیل،بهار1384.
عبادی رحیم،احمدی علی اصغر،پرورش زنبورعسل،چاپ سوم،انتشارات ارکان دانش،تابستان1385.
فروشگاه لوازم زنبورداری جهانی واقع در شهرستان مرند استان آذربایجان شرقی یکی از مجهزترین فروشگاههای لوازم زنبورداری در منطقه شمال غرب کشور می باشد که در زمینه تولید و عرضه لوازم و تجهیزات و محصولات زنبوداری به صورت عمده و خرده فروشی با زنبوداران عزیز همکاری داشته و توانسته است با پشتکار و بروز رسانی مداوم و تهیه ملزومات زنبوداری درجه یک رضایت زنبوداران عزیز را فراهم آورد.
این فروشگاه توانسته است انواع لوازم زنبوداری تولید داخل و خارجی را برای اولین بار در سطح منطقه و کل ایران عرضه نموده و نمایندگی فروش اکثر تولید کنندگان داخلی را کسب نماید.
این فروشگاه جهت سهولت در خرید و تهیه ملزومات زنبوداری و بروز رسانی اطلاعات زنبوداران اقدام به راه اندازی کاملترین سایت زنبورعسل و فروشگاه لوازم زنبوداری نمموده است.
آدرس اینترنتی سایت زنبورعسل ایران
فروشگاه لوازم زنبوداری
آدرس :آذربایجان شرقی مرند فروشگاه لوازم زنبوداری جهانی 09144929484
سایت زنبور عسل ایران (لوازم زنبورداری جهانی) از سال 1388 با هدف ترویج و اشتراک گذاری مطالب زنبورداری توسط مدیر سایت مهندس امین جهانی از شهرستان مرند پایه گذاری گردید تا زنبورداران بتوانند در کنار هم از تجربیات یکدیگر استفاده نمایند . امید است با استفاده از مطالب ارائه شده در سایت گامی در جهت مدرنتر شدن صنعت زنبورداری برداشته باشیم.