[JUSTIFY]بیدمشک Salix eagyptica
[CENTER]
[/CENTER]چکیده
برای درختان بید حدود 400 گونه شناخته شده است که یکی از آنها با نام علمی Salix eagyptica خوانده میشوند. بیدمشک گیاهی از نژاد بید است که سنبله های معطر دارد. اسانس این گیاه معروف به عرق بیدمشک از خواص درمانی فراوانی برخوردار است. چنان که تب بر و ضدالتهاب بوده، در تقویت قلب و دستگاه عصبی مؤثر است. این خواص از موادی از جمله سالیسین، فنول و فلاوونیویید ناشی میشود که در پوست برگ و سنبله های این گیاه، به فراوانی یافت می شوند.
درختچه های بید در خاکهای مرطوب و مناطق سرد می رویند. همه درختان بید دارای پوست آبدار، چوب سخت و شاخه های باریک اند و شیرهی آنها سرشار از سالیسین است. (فاطمه شفاهی / 1390).......
تاریخچه
آشوریها ، سومری ها و مصری ها از زمان باستان پوست و برگ بید را بعه نوان ضد تب و ضد درد استفاده می کردند. بقراط پزشک یونانی، که پنج قرن قبل از میلاد می زیست و به پدر علم پزشکی معروف است، از پوست بید بعنوان دارو استفاده می نمود. بومیان آمریکا برای درمان بعضی از درد ها از بید استفاده می کردند. در قرون اخیر همه این کاربرد ها به دلیل وجود اسید سالی سیلیک، پیشتاز ( آسپرین ) امروز میباشد.
ابن سینا در کتاب قانون راجع به بیدمشک چنین گفته است :
بیدمشک یا بهرامج از نباتات خوشبو است، مالیدن آب و افشره اش ورم ها را فرو نشاند، شکوفه بیدمشک و بو کردن برگ آن بادهای متراکم سر را علاج کند. شکم را روان کند.
در مخزن الادویه راجع به بیدمشک چنین آمده است :
خلاف بلخی یا بیدمشک را در روم بهرامج نامند. درخت آن شبیه درخت بید ساده و از آن کوچکتر و برگ آن نازک تر و عریض تر و کوتاه تر است و گل آن قبل از برگ می رسد. هرچند گل ها بزرگتر و زردتر باشند، خوشبوترند. طبیعت آن را جالینوس سرد و تر دانسته و بعضی آن را گرم و مایل به خشک دانسته اند؛ ولی گفته ی جالینوس صحیح تر است.
[CENTER]
[/CENTER]
راسته آمنتالس Amentales
گیاهانی هستند چوبی با ارتفاع زیاد، گلها تکجنس، فاقد گلپوش و یا با گلپوش بسیار ابتدایی هستند. گل آذین سنبله های استوانهای و دم گربه ای تک جنسی، لقاح به روش شالازوگامی است. دانه فاقد آلبومن، راسته آمنتال از راستههای مقدماتی و کهن به شمار میآید. (حسن نظریان/ 1387)
تیره بید Salicaceae
برگها منفرد، ساده، گوشوارک دار و گل ها بدون گلپوش و در سنبله های تکجنس (شاتون) استوانهای یا دمگربهای مجتمع هستند. گلهای نر شامل دو پرچم یا پرچم های متعدد و گل های ماده دارای مادگی دو برچه ای با تمکن جداری است. تخمک ها واژگون، میوه کپسول و در امتداد دو شکاف طولی باز میشود. دانه در ناحیه ناف دارای کرکهای درازی است که در انتشار و پراکنش آنها بسیار مؤثر است. (حسن نظریان/ 1387)
تیره بیدیان (salicacea) شامل جنس بید و صنوبر میباشد. (ولیالله مظفریان / 1375)
جنس بید Salix
گیاهان این سرده همگی چوبی و در مناطق سرد و معتدل انتشار دارند. برگ ها ساده، منفرد، متناوب ، دارای گوشوارک زود افت با شکل تخم مرغی باریک یا سرنیزه ای که همیشه پس از پیدایش گل ها ظاهر میشوند. بیدها درختانی دوپایه هستند؛ گل ها همگی برهنه و در سنبلههای دمگربهای ایستاده مجتمع هستند. در کنار و پایین سنبله ها معمولا برگه مادر قرار دارد. نحوه آرایش گلها در محور سنبله چرخهای یا مارپیچی است گل های نر دارای 2 پرچم و غالباً در کنار یک برگه قرار دارند. گل ماده منحصر به تخمدانی است که در کنار برگه قرار دارد و دارای دو برچه ولی یک خانه، با تمکن جداری و محتوی تخمک های راست و تک پوششی است. گرده افشانی به وسیله حشرات انجام می گیرد و نکتاری (نوشجای، محل ترشح شهد) در زیر گل تشکیل میشود. میوه کپسول شکوفا و به وسیله دو شکاف طولی باز میشود. دانهها کوچک، در ناحیه ناف کرکدار و به علت لعابی بودن به سرعت آب لازم را برای رویش جذب میکنند. دوران خواب و توان رویش دانه بسیار کوتاه است. (حسن نظریان / 1387)
درخت بید در ایران دارای گونه های متعددی است که دو پایه بودن و عدم دسترسی به گل ها هر یک هنوز بطور کامل و قطعی تشخیص داده نشده اند و شایان مطالعه بیشتر می باشد. (حبیب الله ثابتی / 1383)
بیدهایی که تا به حال در ایران مورد شناسایی قرار گرفتهاند حدود 14 گونه میباشند. (ولی الله مظفریان / 1375)
گیاهشناسی بیدمشک Salix aegyptica
یدمشک درختچه و یا درختی است که ارتفاع آن به 8 متر بالغ میگردد. در زیر پوست و بر روی چوب این درخت برجستگیهای تیزی بنظر میرسد. شاخه های فرعی یک ساله دارای 7/2 - 8/1 میلیمتر قطر می باشند. دارای پوست خاکستری کبود است و صاف یا کمی شیاردار می باشد و جوانههای گلدار آن تخم مرغی درشت با نوک کوتاه کند و یا تیز میباشند و ابعاد آن بین 12 - 6 در 6 - 4 میلیمتر متغیر است.
برگهای بیدمشک کم و بیش در پایههای نر با ماده متفاوت است و ابعاد آن بین 15 - 5 سانتیمتر طور و 5/5 – 5/2 سانتیمتر عرض نوسان می یابد. روی برگ سبز تیره و پشت آن کرک دار و روشن است. برگ های درختان ماده معمولا بیضی شکل و پهن تر از برگ درختان نر می باشد و پشت آنها کبود رنگ است.
گل آذین نر در حدود 5/3 سانتیمتر و گل آذین ماده در حدود 9 سانتیمتر دارد. و به طور کلی قبل از باز شدن برگ ظاهر می گردند. شاتون های نر دارای تعداد زیادی گلهای نر با یک برگه و دو پرچم تشکیل یافتهاند. طول برگه ها 5/3-2 میلیمتر است و به وسیله تارهای بلند ابریشمین 3 - 5/1 میلی متر پوشیده شده است. در کنار هر برگه دو پرچم به طول 10-7 میلیمتر و دو نوشجای قرار گرفته است. طول کپسول ماده بیدمشک نیز بین 9 - 7 میلی متر است. (حبیب الله ثابتی / 1383)
واریتهای که بیشتر از آن عرق بید مشک تهیه میکنند Salix aegyptiaca var.longifrons Bornm می باشد.(حسین میرحیدر / 1372)
این گیاه دارای واریته مهمی به نام (S.a var. longifrons)است که عرق بیدمشک از این واریته به دست می آید و برگ هایش معمولا باریک تر از گونه اصلی، عرض آن در حدود 4 - 2 سانتیمتر و طول آن در حدود 12 - 9 سانتیمتر است و به عبارت دیگر، طول این واریته در حدود 5 - 3 برابر عرض است. شاتون نر نیز در این واریته باریکتر و زمان گل دهی آن در ماه های بهمن و اسفند است. (رحیم میرزایی ملا احمد، علی آریا پور / 1389)
این واریته بیدمشک غالباً در مناطق نیم خشک و نیم مرطوب و استپی البرز و زاگرس در اراک و همدان و آذربایجان شرقی و غربی و فارس کشت می شود. برگ هایش معمولاً باریک تر از گونه اصلی است و در حدود 4 - 2 سانتیمتر عرض و 12 - 9 سانتی متر طول دارد و به عبارت دیگر طول آن در حدود 5 - 3 برابر عرض می باشد. شاتون نر نیز در این واریته باریک تر است. عرق بیدمشک ببیشتر از این واریته به دست می آید. (حبیب الله ثابتی / 1383)
[CENTER]
[/CENTER]
اسامی مختلف
نام علمی بید از دو واژه زبان سلت sal بمعنای نزدیک و lis بمعنای آب اقتباس شده و بعلت رویش گونه های مختلف آن در کنار جویبارها میباشد. (حبیب الله ثابتی / 1383)
نامهای مشترکی که در نقاط مختلف کشور به بید می گویند عبارتند از:
بید (در نقاط استپی کشور)، فیک، فک، فیکا (در رامسر و شهسوار و مازندران)، فوکا (در رامسر و شهسوار)، وی، ویدار، ویهدار (در آستارا، طوالش تا لاهیجان)، سویت و سویوت (در ارسباران و آذربایجان)، سوگوت (در مینودشت) و بهی (در سردشت) (حبیب الله ثابتی / 1383)
همچنین در بعضی نقاط بیدهائی را که برای سبدبافی بکار میبرند مروار، در سردشت چرقهبی، و در آذربایجان موسون و بزبان فرانسه و انگلیسی Osier می گویند. این قبیل بیدها درخت کوچک هستند و یا به صورت درختچه درمی آیند و چون برای سبدبافی از ساقههای جوان و یک ساله استفاده می کنند، ناچار هرساله آنها را از سطح خاک قطع می کنند. (حبیب الله ثابتی / 1383)
نام عربی بید خلاف، و صفصاف میباشد و در بصره و عراق نیز به آن غرب میگویند. (حبیب الله ثابتی / 1383)
نامهای محلی این درخت در اغلب نقاط کوهستانی بیدمشک و مشک بید می باشد و سایر نام های محلی آن عبارتست از: مشگ فیک (در کتول)، مشبد (در گرگان)، سوگوت (در مینودشت)، پیشیپیشی (در ارسباران)، دارفشفشه (سردشت)، و بزبان عامیانه گل بیدک گفته می شود. در کتب قدیم نیز نام های خلافبان، گربه بید، وشع، بهرامه، شاه بید، بید طبری، خلاف بلخی برای آن ذکر کرده اند. (حبیب الله ثابتی / 1383)
پراکنش
درختانی تک جنس، در تمام سطح کره زمین بجز مناطق جنوبی اقیانوس آرام پراکنده هستند. بیشتر انتشار و رویش آنها در اروپای مرکز آسیا و آمریکاست.
(
http://www.exsirplant.mihanblog.com/post/341 / 1آبان1390)
این درخت در ارسباران، حسن بیگلو و گردنه حاجی امیر و ارومیه انتشار دارد. (عباس صیامی / 1387)
بیدمشک درختچه و یا درختی است بومی کشور ایران و در جنگل های جلگه ای شمال از دره چهل چای مینودشت در شرق گرگان تا دره تالار و هراز و نور و کجور و رامسر و منجیل و پهلوی و آستارا تا حاجی امیر اردبیل و ارسباران و همچنین در نواحی استپی و نیم خشک اصفهان، کرمان، شیراز، تفت و ارتفاعات جنوبی البرز مانند توچال و هزاربند دیده می شود و در کوه هزار بند در دره کرج نزدیک گچسر تا 2400 متر ارتفاع از سطح دریا بالا می رود.
بیدمشک برخلاف وجه تسمیه علمی و نامی که برگونه آن نهاده شده است، بومی مصر نیست و انگیزه نام گذاری و انتساب آن به مصر همانا مجموعه گیاهانی بود که هاسلکیت همکار لینه در سالهای 1750 و 1751 از مصر جمع آوری نموده بود.لینه ضمن مطالعه این نباتات، بیدمشک را که اولین بار از مصر جمع آوری شده بود در سال 1755 بنام Salix eagyptica نامگذاری نمود و در Central plantarum به چاپ رسانید. هر چند بیدمشک در قرن هیجدهم مورد توجه مصریان بوده است ولی در حال حاضر احتملا اثری از آن در مصر دیده نمی شود. (حبیب الله ثابتی/1383)
[CENTER]
[/CENTER]
بیدمشک در بعضی استان های کشور
بیدمشک نخستین درختی است که در منطقه آذربایجان غربی به عنوان پیام آور بهار به گل مینشیند.
(
http://www.ostan-ag.gov.ir / 1 آبان 1390)
اندام مورد بهره برداری همان گلآذین ها یا شاتون های پایه نر بیدمشک اند. درخت بیدمشک دیر زمانی است که در اطراف باغهای میوه و کنار جویبارها و رودخانهها به صورت خودرو یا پرورشی خودنمایی میکند و تهیه عرق بیدمشک در آغازین روزهای بهار یکی از سنتهای قدیمی خانوادههای آذربایجان غربی به ویژه ارومیه است. تهیه عرق از این گیاه که هم به شکل صنعتی و هم به شکل سنتی صورت میگیرد در شهرستان ارومیه رونق بسیاری دارد.
استفاده از عرق بیدمشک در تهیه نقل و شیرینی و شربت نیز به سبب عطر، طعم و بیش از همه خاصیت شفا بخشی آن در این منطقه متداول است و اکنون بیدمشک ارومیه علاوه بر کشورمان در آن سوی مرزها نیز به عنوان سوغات ویژه این دیار زبان زد عام و خاص است.
خصوصیات اکولوژیکی
درخت بیدمشک با اکثرخاکهای موجود در ایران سازگار بوده ولی در خاکهای رسی و رسی شنی رشد مناسبی دارد و کیفیت گل آن بهتر است. این درخت به عنوان درخت اصلی در مزارع کمتر کاشته میشود. در اطراف مزارع فاصله درختان از هم حدود نیم الی یک متر میباشد.
بیدمشک آب دوست است و رطوبت زیادی میخواهد. و به این دلیل کشاورزان برای جلوگیری از فرسایش خاک و هم چنین جلوگیری از ساییدگی جویبارها در اطراف زمین های زراعی و باغات میکارند. و هم چنین با گرما و سرما سازگار بوده و انطباق پذیر است. و در صفر درجه شاخههای درخت بید رویش میکند و در پنج درجه به گلدهی میرسد. (
http://uromyob.blogfa.com/post-27.aspx / 1 آبان 1390)
کاشت، داشت و تکثیر
درخت بیدمشک که اکثراً در اطراف جویبارها و اطراف باغات در آذربایجان کاشته میشود. از طریق قلمه زدن و گاهاً از طریق خوابانیدن شاخه تکثیر میشود. اگر تکثیر از طریق قلمه زدن باشد معمولاً از شاخههای جوان یک الی سه ساله به اندازههای 20 الی 40 سانتی متر به عنوان قلمه استفاده میشود این قلمهها را در اطراف جویبارها یا جاهای نمناک کاشته و پس از مدتی ریشه دار شده و جوانه میدهند و شاخههای اصلی روییده میشود. این شاخهها از سال دوم شروع به گل دادن میکنند. از محل دم گل آن جوانههایی که به وجود آمده اند، در طی پاییز و زمستان بزرگ شده و پوسته این جوانه ها که قهوه ای رنگ بوده ، در اثر گرم شدن هوا پوست اندازی میکند و از زیر این پوسته جوانه ای به رنگ سفید با کرکهای خاکستری که بعداً در مقابل نور به رنگ زرد تبدیل میشود. این کرکها مقادیر زیادی مواد مومی داشته که مطبوع زنبور عسل میباشد که از بو و شهد آن عسل به عمل میآید.
بیدمشک جزو گیاهانی است که در اواخر زمستان و اوایل بهار شکوفه میکند، گلهای این درخت از پایین شروع به رشد میکند و به تدریج به سر شاخههای آن میرسد. این درخت از بالای شاخههای اصلی، شاخههای فرعی زیادی به وجود میآورد. اگر از درخت بیدمشک صرفاً به عنوان گل استفاده شود، هر دو سال یک بار باید هرس شود و اگر به عنوان دسته بیل یا تهیهی سبد استفاده شود هر 3 الی 5 سال یک بار هرس شدید میکنند. (
http://uromyob.blogfa.com/post-27.aspx / 1 آبان 1390)
آفات
برخی آفات درخت بیدمشک در جدول زیر آورده شده است.
[CENTER]
[/CENTER]
زمان برداشت محصول بیدمشک
اواخر اسفند و اوایل فروردین بهترین موقع گل دادن و هم چنین برداشت است و عمر گل دهی حدود 15 روز است و حداکثر زمان چیدن گل (معمولاً با پوشیدن دست کشی این محصول برداشت میشود) تا گرفتن عرق 72 ساعت میباشد که بعد از این ساعت اگر عرق گرفته شود از کیفیت اسانس و عرق کاسته میشود. و نسبت برداشت گل تازه بیدمشک به این گونه است که به ازای یک کیلو گل تازه حدود 5/3 - 2 لیتر عرق به دست میآید. و این گلها خود به خود در محل جمع آوری گرم شده و از کیفیت میافتند. به این خاطر باید بعد از برداشت اولاً زیاد فشرده نشوند. ثانیاً بلافاصله به محل عرق گیری منتقل شده و عرق گرفته شود و یا در جای خنک نگهداری شود. (محمد باقر رضایی / 1383)
ترکیبات شیمیایی
پوست درخت بید دارای گلوکوزید به نام Salicoside یا Salicine است که مقدار آن در گونههای مختلف متفاوت است. از هیدرولیز این گلوکزید تحت اثر امولسین گلوکز و سالیژنین Saligenine به دست می آید. در پوست این درخت علاوه بر گلوکزیدهای مذکور موادی نظیر موم، صمغ، رزین، اکسالات کلسیم و تانن نیز یافت می شود. (حسن نظریان/1387)
در گیاه بیدمشک علاوه بر ترکیباتی که در انواع بید وجود دارد، گل های آن دارای اسانس معطر است؛ به همین دلیل در بعضی نقاط ایران از این گل ها عرق بیدمشک تهیه می کنند. ترکیبات اسانس بیدمشک نواحی مختلف تفاوت داشته و احتمالاًدر اثرات آنها تاثیر گذار است.
در پژوهشی که بروی اسانس بیدمشک در ارومیه انجام شد ترکیبات مهم زیر شناسایی شدند:
اوژنول : 21 درصد
پارامتوکسی بنزن : 60 درصد
اوسی من : 3/2 درصد
سدرن اکساید : 5/2 درصد
دکانول : 4 درصد
و مقادیری استات، لینالول، فنشون، دکان و آلفا و گاماترپی نئول در بین این ترکیبات بورنیل استات با خواص مقوی قلب و عروق دیده می شود. همچنین دارای ترکیبات نظیر :
کارون : 16 درصد
کارواکرول : 9 درصد
سیترونلیل پروپیونات : 4 درصد
سدرانول : 7/3 درصد
متیل اوژنول : 8/1 درصد
آلفاترپی نئول : 7/2 درصد
مقایسه ترکیبات اسانس دو نوع بیدمشک، نشان از اختلاف زیاد آنها دارد. بطوری که در اسانس گیاه اول مهم ترین ماده پارادی متوکسی بنزن با 60 درصد، و اسانس گونه دوم همین ماده 3/2 درصد میباشد. همچنین در اسانس اول جسم کارون وجود ندارد؛ درحالیکه در اسانس دوم 16 درصد از این ماده وجود دارد. این تفاوت ها مربوط به اثرات اکولوژی ( آب و هوایی و جغرافیایی) ترکیبات گیاهان است.
(
http://www.exsirplant.mihanblog.com/post/341 / 1 آبان 1390)
تجزیه ترکیبات
تجزیه کیفی ترکیبات درخت بیدمشک با کمک کروماتوگرافی لایه نازک، وجود ترکیب های شیمیایی گوناگونی را در عصارهی پوست، برگ و سنبله های بیدمشک نشان میدهد که از آن جمله می توان گالیک اسید، برگ و سنبله های بیدمشک نشان می دهد که از آن جمله میتوان گالیک اسید، کافبیک اسید، وانیلین و سالیسین را نام برد.
en. wikipedia. org/ wiki/ Willo)) 1آبان 1390
سالیسین مهمترین مادهی بیدمشک
سالیسین، یک ترکیب آلی اکسیژن دار به فرمول C13H18O7 یک بتا گلی کوزید الکلی به شمار می رود که برای نخستین بار از گیاه اسپیره ی کوهی به دست آمد و حدود 50 سال پس از آن در آزمایشگاه ساخته شد.
این ماده که خاصیت ضد التهاب دارد از پوست درخت بید به دست میآید. ساختار مولکولی سالیسین به آسپیرین شبیه است و پس از مصرف، در جریان سوخت و ساز به سالیسیک اسید تبدیل می شود.
منبع: (en. wikipedia. org/ wiki/ Salicin / 1 آبان 1390)
داروشناختی و اثرات مهم
مهم ترین اثر انواع بید ها مربوط به سالیسیلات ها در پوست آنهاست. اسانس گل های بیدمشک دارای خاصیت ضدمیکروب، ضد نفخ، ضد تورم، ضد سرفه، ضد آسم و مقوی قلب می باشد.
از عرق بیدمشک در طب سنتی ایران بعنوان تقویت کننده، آرامش بخش، ضد رطوبت و ضد گرمازدگی استفاده میشود. همچنین بعضی بر این باورند که عرق بیدمشک مقوی قلب است. مطالعات نیز نشان میدهد که بورنیل استات، ماده موجود در اسانس بیدمشک ( بیدمشک ارومیه ) دارای خاصیت مقوی قلب و عروق است که این باور را تایید میکند.
(
http://www.exsirplant.mihanblog.com/post/341 / 1 آبان 1390)
کاربردها
پزشکی
سابقه ی استفاده از پوست درخت بیدمشک در کاهش تب و التهاب، به هزاران سال پیش می رسد و در سراسر چین و اروپا به عنوان دارو کاربرد داشته است. هم اکنون نیز به خاطر وجود سالیسین، در درمان التهاب استخوان و مفاصل، جلوگیری از ایست قلبی و تسکین درد و تب مورد استفاده قرار می گیرد.
همچنین عصارهی خوراکی دانهی بید می تواند با قدرتی شبیه به متفورمین، باعث کاهش قند خون در موش صحرایی مبتلا به بیماری دیابت شود.
( www. gardenduides. Com / 1 آبان 1390)
کشاورزی
برگ درخت بید از یک هورمون گیاهی به نام اکسین برخوردار است که از آن می توان در بهبود رشد قطعه هایی از گیاهان که تازه بریده شده است، بهره برد.
تأمین انرژی
درختان بید رشد سریعی دارند و هنگام سوختن انرژی زیادی تولید میکنند. از این رو در برخی کشورها به عنوان یک منبع سوختی زیستی استفاده می شوند.(فاطمه شفاهی / 1390)
بطور کلی چوب بید در شمال ایران برای پایه های چپر بکار میرود و در غالب نقاط استپی به مصرف سوخت میرسد و بعضی نیز مانند سرخ بید برای سبد بافی استعمال میشود. (حبیب الله ثابتی / 1383)
زنبورداری
بهترین گرده گل برای زنبورها گرده بیدمشک است که از لحاظ مواد غذایی عالی میباشد. زنبور دار همیشه باید در نقطه ای که جمعیت هایش ماه های زمستان را می گذرانند، چند عدد درخت بیدمشک بکارد. این کمک فوق العاده است به جمعیت ها و زنبورها و غفلت از آن خطای بزرگی برای زنبور دار به حساب می آید. تنها در استان های پر باران کشور ما یعنی گیلان و مازندران شکفتن بیدمشک اغلب با باران و حتی برف همراه است به طوری که به وسیله باران های طویل المدت گرده هایش شسته می شوند و زنبورها از چنین نعمت بزرگی بی بهره می مانند.
راهی برای نجات از این وضعیت نا مطلوب برای زنبور داران شمال کشور پیشنهاد میکنیم:
زنبور دار در نزدیکی زنبورستانش چهار نهال بیدمشک بصورت مربع و به فاصله دو متر از یکدیگر بکارد. در سال دوم و یا سوم تنه اش را در ارتفاع 60 سانتی متری زمین قطع کند تا تنه مرتفع تر نشده و به علاوه جوانه های جانبی بیدار گشته و شروع به رشد نمایند. در این حال چهار نهال تبدیل به چهار بوته با ارتفاع کم خواهند شد. قطع کردن تنه ها یا شاخه ها در صورت لزوم می تواند در سال های بعد تکرار گردد. به شاخه های جانبی هم هرگز اجازه رشد زیاد نباید داد تا حالت بوته ای آنها حفظ گردد. اطراف بوته های بیدمشک به فاصله تقریبی 4 متر از یکدیگر 4 پایه چوبی هر یک به ارتفاع 4 متر به زمین فرو می کنند به طوری که اقلا 3 متر آنها خارج از زمین باشند. از اواسط بهمن تا اواسط اسفند ماه روی این چهار چوب را با یک نایلون می پوشانند بطوری که هر4 بیدمشک در زیر نایلون قرار گرفته و باران و برف نتواند مستقیما رویشان ببارند تا این غذای پر ارزش از دستبرد برف در امان مانده و زنبورها از آن بهره گیرند.
اگر ساختن چنین چیزی را به زنبور داران شمالی سفارش می کنیم دلیلش این است که گرده گل بیدمشک آن هم در این موقع از سال ( بهمن و اسفند ) برای زنبور دارها بسیار مهم بوده و در هیچ وقت از بقیه ماه های سال به وسیله هیچ گرده و یا چیز دیگر نمی تواند جانشین گردد. این کار جمعیت را به طور غیر قابل تصوری قوی تر میکند.
شرط موفقیت همه ساله در این است که پس از پایان گل دهی فورا، شاخه هایی که تازه گل داده-اند را هرس نمود تا شاخه ها وقت کافی داشته باشند که شاخه های تازه با جوانه زیاد برای بهمن ماه آینده تولید نمایند. بعلاوه بوته های بیدمشک هم بزرگ نشده و به صورت درخت در نیایند. (نعمت الله شهرستانی / 1387)
روشهای بهره برداری بیدمشک
گل آذین نر بیدمشک دارای مواد مؤثره بسیار مطبوع است و از آن برای تهیه اسانس و یا عرق بیدمشک استفاده میگردد. گلهای بیدمشک را پس از چیدن بلافاصله باید مصرف نمود زیرا مرور زمان موجب کاهش مواد مؤثر آن می گردد.
گل های بیدمشک در اسفند ظاهر می شوند و در بهار قابل بهره برداری هستند. در موقع جمع آوری شاتون های نر بایستی طوری عمل کرد که به گیاه صدمه وارد نشود؛ زیرا شاخه های جوان بیدمشک در صورت بی احتیاطی می شکند و این کار به ضرر گیاه هست. (رحیم میرزایی ملا احمد/ 1386)
روشهای تهیه عرق بیدمشک
ﺗﻘﻄﻴﺮ
ﺩﺭ ﺭﻭﺵ ﻫﺎﻱ ﺍﺳﺘﺨﺮﺍﺝ ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺗﻘﻄﻴﺮ ﻋﻤﻮﻣا ﺧﺸﮏ ﮐﺮﺩﻥ ﮔﻴﺎﻩ ﺑﻪ ﺑﺎﺯﺩﻩ ﮐﻤﮏ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺑﺎﻋﺚ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺁﻥ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ. تقطیر به معنای تبخیر کردن یک ماده و تغلیظ کردن از طریق سرما و تبدیل شدن به یک مایع می باشد. هدف از این آزمایش جدا کردن یک ماده فرار از غیر فرار یا جدا کردن چند ماده با نفطه جوش متفاوت است.
برای انجام این آزمایش نیاز به دستگاه مبرد داریم که این دستگاه تشکیل شده از یک بالن ته گرد و منبع حرارتی که با یک اتصال به مبرد وصل می شود از داخل مبرد جریان آب عبور می کند و متصل به ظرف جمع آوری کننده است. (محمدباقر مجتبایی /1386)
ﺧﺸﮏ ﮐﺮﺩﻥ
ﺧﺸﮏ ﮐﺮﺩﻥ ﻣﻮﺍﺩ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺍﺳﺘﺨﺮﺍﺝ ﺭﻭﻏﻦ؛ ﺑﺮ ﺑﺎﺯﺩﻩ ﺍﺳﺘﺨﺮﺍﺝ ﻣﻲ ﺍﻓﺰﺍﻳﺪ، ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﻘﺪﺍﺭﻱ ﺍﺯ ﺭﻭﻏﻦ ﻃﻲ ﻓﺮﺁﻳﻨﺪ ﺧﺸﮏ ﮐﺮﺩﻥ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ. ﺍﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ:
ﺧﺸﮏ ﮐﺮﺩﻥ ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻫﻮﺍ
ﺧﺸﮏ ﮐﺮﺩﻥ ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﻧﻮﺭ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪ
ﺧﺸﮏ ﮐﺮﺩﻥ ﺩﺭ ﮔﺮﻡ ﮐﻦ
ﺧﺸﮏ ﮐﺮﺩﻥ ﺯﻳﺮ ﻧﻮﺭ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪ ﺗﺎ پنجاه درصد ﺭﻭﻏﻦ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮﺩ. ﻟﺬﺍ ﺧﺸﮏ ﮐﺮﺩﻥ ﺑﻪ ﺩﻭﺭ ﺍﺯ ﻧﻮﺭ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪ ﻣﻴﺰﺍﻥ ﺍﻳﻦ ﺍﺗﻼﻑ ﺭﺍ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ. ﻣﺤﺼﻮﻻﺕ ﺧﺸﮏ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺭ ﺍﺳﺮﻉ ﻭﻗﺖ ﺑﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﺗﻘﻄﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺳﺘﺨﺮﺍﺝ ﺭﻭﻏﻦ ﻫﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮﻧﺪ. ﻭﻟﻲ ﺍﮔﺮ ﻻﺯﻡ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪﺗﻲ ﺩﺭ ﻣﺤﻞ ﺍﻧﺒﺎﺭ ﻧﮕه دﺍﺭﻱ ﺷﻮﻧﺪ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺩﻭﺭ ﺍﺯ ﻧﻮﺭ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺟﺎﻳﻲ ﺧﺸﮏ باشد ﮐﻪ ﺭﻃﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﺭﺍﻩ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺍﺯ ﻃﺮﻓﻲ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﺗﻘﻄﻴﺮ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﻣﻮﺍﺩ ﺭﺍ ﺧﺮﺩ ﮐﺮﺩ. ﺍﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﮐﻤﻲ ﺍﺗﻼﻑ ﺭﻭﻏﻦ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺍﺳﺖ ﻭﻟﻲ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺩﺭﺻﺪ ﺑﺎﺯﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ. (محمدباقر مجتبایی /1386)
نکات قابل توجه در تهیه عرق بیدمشک
1- عرق بیدمشک برای تاثیرگذاری باید دارای بوی قوی باشد. بوی قوی نشان از غلظت عرق است. در غیر اینصورت اثرات چندانی نخواهد داشت. همچنین بوی آن باید خوش عطر و مطبوع باشد ؛ در غیر اینصورت نشان از کهنگی و یا آلودگی آن دارد.
2- عرق بیدمشک باید کاملاً شفاف باشد؛ در غیر این صورت (به خصوص در صورت کدر بودن) ممکن است دارای آلودگی باشد.
3- بهتر است عرق در ظروف شیشه ای نگه داری شود چون همه ی ظروف پلاستیکی استاندارد نبوده و برای خوراکی مناسب نیستند. در میان ظروف پلاستیکی، تعداد کمی برای مواد خوراکی و دارویی مناسبند.
4- عرق بیدمشک بهتر است در ظروف شیشه ای، رنگی، دور از نور، آفتاب و گرما نگهداری شود تا رایحه ( اسانس ) آن کاهش نیافته و تخریب نشود.
5- درب ظرف محتوی عرق باید کاملاً بسته و غیر قابل نفوذ باشد؛ در غیر این صورت اسانس آن کم کم تبخیر می شود.
(
http://www.exsirplant.mihanblog.com/post/341 / 1آبان 1390)
اهمیت اقتصادی بیدمشک
سالانه بیش از یک میلیون لیتر عرقیات گیاهی در آذربایجان غربی تولید میشود که عرق بیدمشک بخش مهمی از آن را تشکیل میدهد. کاشان شهر گل و گلاب، هر سال شاهد برداشت گل بیدمشک و تهیه عرق بیدمشک است. کارگاه های گلاب گیری در حال تهیه عرق بیدمشک هستند.
با توجه به آمار اخذ شده از جهاد کشاورزی کاشان، بیش از 15 هکتار از اراضی «برزک» زیر کشت بیدمشک و گیاهان دارویی قرار دارد که درآمد ناخالص آن حدود 6 میلیارد و 750 میلیون ریال است. گلهای بیدمشک که از شهرهای قم، همدان، کرمانشاه و ارومیه نیز جهت تبدیل به عرق بیدمشک وارد برزک شده و پس از تبدیل به عرق بیدمشک به داخل و خارج از کشور صادر میشود. (رضا امیدبیگی / 1379)
ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎﻥ ﺩﺍﺭﻭﻳﻲ، ﺷﺎﻣﻞ ﻃﻴﻒ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﺍﻱ ﺍﺯ ﺩﺍﺭﻭﻫﺎﻳﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻨﺘﺰ ﻣﻮﺍﺩ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑه ﺪﺳﺖ ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ. ﻫﻢ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺣﺠﻢ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺍﺯ ﺗﻮﻟﻴﺪﺍﺕ ﺩﺍﺭﻭﺋﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﺩﺍﺭﻭﻫﺎﻱ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭﻟﻲ ﺑﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﻋﻮﺍﺭﺽ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺍﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺩﺍﺭﻭﻫﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺩﺍﺭﻭﻫﺎﻱ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻮﺍﺭﺩﻱ ﮐﻪ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻮﺩﻥ ﺩﺍﺭﻭﻫﺎﻱ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻫﺎﻱ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ.
ﺍﻫﻤﻴﺖ ﺍﺳﺘﺮﺍﺗﮋﻳﮏ بیدمشک ﺩﺭ ﺩﻧﻴﺎﻱ ﺍﻣﺮﻭﺯ
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭﻭﻧﺪ ﺭﻭ ﺑﻪ ﺭﺷﺪ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺩﺍﺭﻭﻫﺎﻱ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺩﺍﺭﻭﻫﺎﻱ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﻋﻮﺍﺭﺽ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺍﻳﻦ ﺩﺍﺭﻭﻫﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺎﻧﺲ ﻫﺎﻱ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺍﺯ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻭﻳﮋﻩ ﺍﻱ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺳﻮﺩﺩﻫﻲ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. (محمدباقر مجتبایی /1386)
خواص درمانی
بیدمشک از نباتات خوشبو است. مالیدن آب و افشره اش ورم ها را فرو می نشاند. سر شکوفه بیدمشک و بو کردن برگ آن بادهای متراکم سر را درمان می کنند. اندام های دفعی شکم را روان می کند.
(
http://www.tim.ir 1 آبان 1390)
گلهای بیدمشک که قبل از برگها ظاهر میشوند، دارای اسانس معطری هستند. اسانسی که از این گیاه گرفته میشود به نام عرق بیدمشک است، که هم برای معطر کردن شربت و هم به خاطر خواص درمانی بالا مورد مصرف میباشد.
بیدمشک طبیعتی گرم دارد عرق بیدمشک با داشتن ترکیباتی چون تانن، سالیسیلین، ژرانیول و ..... به عنوان داروی مؤثر در تقویت قلب و اعصاب، آرام بخش و رفع کننده درد و خستگی شناخته شده است. برای افزایش اشتها، بی خوابی، رفع سنگ و ورم کیسه صفرا و درمان درد های مفاصل و رماتیسم میتوان از عرق بیدمشک استفاده کرد.
(
http://uromyob.blogfa.com/post-27.aspx / 1 آبان 1390)
عصاره برگ مسهل و صفرا و بلغم و برای صرع و تب لرز و باز کردن گرفتگی انسداد کبد و یرقان مفید است. قطره آن برای پاک کردن گوش مناسب است. صمغ درخت مقوی دید چشم است و خاکستر چوب برای قطع خونریزیها و با سرکه برای زگیل و زخم های مخملک و آبله مفید است. از سنبله نر، عرق بیدمشک تهیه می کنند که این عرق قند خون را پایین نگه می دارد. مالیدن روغن شکوفه به پیشانی باعث تسکین سردرد میشود.
چکاندن آن در بینی موجب باز شدن بینی و مجاری تنفسی می گردد. پوست درخت که از شاخه های جوانتر از 3 سال بدست می آید خاصیت تب بر دارد که عملی را دقیقا مثل آسپرین انجام می دهد. از ماده فعال پوست بیدمشک سالیسین تهیه می کنند. ( رحیم میرزایی ملا احمد/ 1386)
پوست درخت بیدمشک اگر از شاخه های جوانتر از 3 سال به دست آمده باشد خاصیت تب بر یا اثر قابض ولی بطئی نشان می دهد. این اثر درمانی را گلوکوزید موجود در پوست شاخه ها یعنی سالیسین نیز داراست. (شناخت گیاهان دارویی و معطر / حسن نظریان)
سالیژنین مادهای ضدعفونی کننده است و از اختصاصات درمانی آن این است که در معالجه رماتیسم، نقرس، گریپ و دیسانتری اثر قاطع نشان می دهد و اثر آرام کننده موضعی دارد. سالیسین خاصیت آرام کننده عصبی و تب بر دارد و با آنکه اثر شفابخش آن به تأنی ظاهر میشود، مع هذا چون در این مورد اثر قاطع نشان می دهد، مصرف آن هنوز هم در درمان بیماری های مذکور معمول است. (حسن نظریان/ 1387)
پوست درخت بیدمشک اثر دفع کننده کرم دارد به طوریکه جوشانده آن را بصورت تنقیه به کار می بردند. در استعمال خارجی جوشانده پوست درخت و یا گرد پوست آنها جهت رفع قانقاریا و درمان زخم های دیر علاج به صورت حمامهای موضعی به کار می رفته است. (حسن نظریان/ 1387)
از جمله خواص آن، مقوی دل و دماغ و مسکن سردرد و ملین طبع است. عرق آن در خواص قوی تر از عرق بید و گلاب می باشد. مقوی احشا و ضد نفخ است. ( علی زرگری / جلد دوم)
عرق بید مشک خنک، مقوی و تنظیم کننده فشار خون، آرام بخش، ضد سردرد و دردهای عضلانی.
(
http://www.iranchef.com/learning/lemon / 1 ابان 1390)
فهرست منابع
کتاب ها
1- نظریان،حسن (1387)، « شناخت گیاهان دارویی و معطر 1» ، صفحه 139
2- زرگری، علی (1366)، «گیاهان داروئی»، 355 الی361
3- آریاپور، رحیم، میرزایی ملا احمد، رحیم (1389)، « گیاها ن دارویی، معطر و صنعتی جنگل و مرتع»، صفحات 103 الی 105
4- رحیم میرزایی ملا احمد (1386) ، «روش های بهره برداری از گیاهان دارویی و معطر جنگلی» ، صفحه 143و 126و127
5- علایی، منصور (1378)، «آفات درختان و درختچه های جنگلی و غیر مثمر ایران» صفحات 118 الی 122
6- مظفریان، ولیالله (1375)، «فرهنگ نام های گیاهان ایران»
7- ثابتی، حبیب الله (1382) / «جنگل ها، درختان و درختچه های ایران» صفحات 662-667
8- صیامی، عباس (1368) «درختان و درختچه های آذربایجان» صفحات 8الی9
9- شهرستانی، نعمت الله (1390)، «زنبورعسل و پرورش آن» صفحات 21-28
10- میرحیدر، حسین (1372)، «معارف گیاهی، جلد چهارم»، صفحه 385
مقالات
11- امیدبیگی، رضا (1379)، « توانمندیهای کشور در جهت تولید گیاهان دارویی» خلاصه مقالات اولین همایش گیاهان دارویی»
12- شفاهی، فاطمه (1390)، «بیدمشک، خواص و کاربردها»، (فصلنامه رشد آموزش شیمی شماره 96
)
13- رضایی، محمد باقر (1383)، « مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع»، دانشگاه شیراز
14- محمدباقر مجتبایی (1386)، «مطالعات امکان سنجی مقدماتی طرح تولید بسته بندی اسانس از گیاهان داروئی»، شرکت درسا صنعت
سایت ها
(
http://uromyob.blogfa.com/post-27.aspx) - 15
http://www.ostan-ag.gov.ir - 16
en. wikipedia. org/ wiki/ Willo - 17
http://www.exsirplant.mihanblog.com/post/341 - 18
(
http://www.magiran.com) - 19
(
http://www.gardenduides.Com) - 20
(
http://www.tim.ir) - 21
(
http://uromyob.blogfa.com/post-27.aspx) - 22
(
http://www.iranchef.com/learning/lemon) - 23
(
http://www.royan.cjb.ir) - 24
(
http://www.baraman.blogfa.com)- 25
(
http://www.8pic.ir/images) – 26
(
http://www.exsirplant.mihanblog.com/post/341)- 27
(
http://hamshahrionline.ir/news-33477.aspx)- 28
http://www.jomhourieslami.com/1389/1389 ... ri_islamio -29
نگارش:سمیه سلیمی[/JUSTIFY]