گفتگو با سید محمد رضویان ؛ مهارت در صحراشناسی ، کلید موفقیت زنبورداری 1
نحل منفرد : ارتقاء کیفیت منابع انسانی از مهم ترین عوامل رشد یک صنعت و لازمه ی آن افزایش مهارت فعالین آن است . صحراشناسی و گیاه شناسی دو مهارت لازم برای موفقیت در حرفه ی زنبورداری هستند. با سید محمد رضویان از پیشکسوتان صنعت پرورش زنبور عسل کشور به گفتگو نشستیم تا از اطلاعات او در این زمینه بهره مند شویم.
توجه به برخی نکات قبل از مطالعه ی این مصاحبه مفید است. کشور ما وسعت بسیار زیادی دارد. اشراف کامل به همه ی مراتع و صحراهای آن شاید برای هیچ فردی ممکن نباشد. بیان اطلاعات مربوط به صحراها در این مطلب با هدف ایجاد تصویری کلی از موقعیت صحراهای مختلف در ذهن زنبورداران گرامی است. شاید هر زنبوردار به محدوده ی فعالیت خود اشراف بیشتری داشته باشد.
داشتن یک جلد نقشه ی راهیاب ایران که توسط مؤسسه ی گیتاشناسی (www.gitashenasi.com ) منتشر می شود و از تصاویر آن در متن این مصاحبه استفاده شده از ابزارهای لازم برای زنبورداران گرامی است .
امیدواریم نهادهای مسئول به کمک ابزارهای سنجش از دور و تصاویر ماهواره ای نقشه های مناسب تری با مقیاس بزرگ تر و حاوی اطلاعات جزئی نوع پوشش گیاهی ، موقعیت منابع آب ، شکل ارتفاعات و راه های دسترسی مخصوص زنبورداران منتشر نمایند. شاید هماهنگی بین سازمان نقشه برداری کشور ، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح ، گیاه شناسان ، جغرافی دانان ، اساتید و پیشکسوتان زنبورداری در این راه مثمر ثمر باشد.
البته تا آن زمان استفاده از ابزارهایی نظیر Google Earth نیز می تواند برای پیدا کردن محل مناسب استقرار زنبورستان با توجه به شکل ارتفاعات صحرا راهگشا باشد.
فهرست مطالب مصاحبه :
( با کلیک روی هر یک از عناوین می توانید به همان قسمت از متن منتقل شوید)
اهمیت دانستن مواقع گل دهی گیاهان و روش یادگیری آن
در صحرا یابی چه نکاتی را باید مد نظر قرار دهیم؟
کشاورزی امروزی ، تهدید یا فرصت
نقش کیفیت منابع آب در رشد کلنی ها
اشاره به برخی از صحراهای مناطق مختلف کشور
نحل منفرد : لطفاً خود را برای خوانندگان ما معرفی بفرمایید.
سید محمد رضویان : بسم الله الرحمن الرحیم ، سید محمد رضویان هستم ، با نزدیک به چهل و هشت سال سابقه ی زنبورداری و فعالیت در این صنعت.
اهمیت صحرا شناسی در زنبورداری
نحل منفرد : حاج آقا می خواهیم با شما در خصوص شناخت مراتع مناطق مختلف ایران و مهارت صحرا شناسی و صحرا یابی صحبت کنیم و تجربیات شما را در اختیار زنبوردارها قرار دهیم.
سید محمد رضویان : از جهت مرتع شناسی وشناخت گیاهان و مراتع مقداری اطلاعات دارم اما نه کامل و عامل. چون بسیاری از مناطق را نرفته ام و زنبور نبرده ام. اما اطلاعاتی نسبی هست که ان شاء الله خدمت شما ارائه خواهم داد.
نحل منفرد : به نظر شما اهمیت فن صحرا شناسی برای زنبوردار در چیست؟
سید محمد رضویان : زنبوردار موفق کسی است که گیاهان را بشناسد ، با مراتع آشنا باشد و مواقع گل دهی گیاهان در مناطق مختلف را بداند ، اگر اینها را بداند می تواند در محل های مناسب مستقر شود و در کارش موفق باشد. البته در مورد تغییرات جوی مناطق مختلف و درجه حرارت محیط در فصول متفاوت هم باید اطلاعات کافی را کسب کند . مثلاً در جنوب ایران امکان وقوع بادهای فصلی گرم موسوم به " تش باد " یا باران های سیل آسای ناگهانی در برخی مواقع سال وجود دارد.
اهمیت دانستن مواقع گل دهی گیاهان و روش یادگیری آن
نحل منفرد : دانستن مواقع گل دهی گیاهان چه اهمیتی دارد؟
سید محمد رضویان : پیشکسوتان ما می گفتند هر کجا می روید سعی کنید قبل از اینکه گل باز شده باشد در صحرا مستقر باشید. هر چه دیر تر از این زمان برسید به همان مقدار عمر گل تلف شده و زنبور نمی تواند کامل از آن استفاده کند . به قول خودشان باید به غوره گل برسید! به گلی که هنوز باز نشده غوره می گوییم. زنبوردار باید به موقع برسد که بتواند از فرصت استفاده کند.
نحل منفرد : این اطلاعات را یک زنبوردار از کجا می تواند کسب کند؟
سید محمد رضویان : بنابر فرمایش مولا علی (ع) که می فرماید شاگردی کنید تا به استادی برسید [خذ العلم من افواه الرجال ، دانش را از دهان مردان بزرگ بگیرید] علم را باید نشست و کسب کرد ، انسان شاگردی کند پیش استاد. زنبوردارها یا باید اطلاعات را جد و آبادی به ارث برده باشند یعنی پدرو مادرشان زنبوردار باشند یا اینکه شاگردی کنند. حداقل یک سال در مجاورت زنبورداری که کوچ رو است ، چندین صحرا را عوض می کند و مراتع مختلف را انتخاب می کند قرار بگیرند و در عین حال جستجو و صحرا گردی کنند و از نزدیک گیاهان را بررسی کنند تا یاد بگیرند.
در صحرا یابی چه نکاتی را باید مد نظر قرار دهیم؟
نحل منفرد : در این گشت و گذارها یی که زنبوردار برای صحرا یابی می رود چه نکاتی را باید در نظر بگیرد؟
سید محمد رضویان : ما بر اساس صحبت پیش کسوتها عمل می کردیم. خدا رحمتشان کند. بعضی شان معتقد بودند که هر جا می روید دشت و کوه را با هم انتخاب کنید. برکت کوه را خدا می داند . دشت را شما می بینید اما در کوه خدا می داند چه گیاهانی هست. راست هم می گفتند. مثلاً من سالها می رفتم اطراف آباده و اقلید و سعی می کردم پای کوه باشم که اگر گاوپونه وضعش بد بود زنبور برود در کوه و تغذیه خودش را از یک چیزی بیاورد. همین هم می شد.
یک زنبوردار موفق کسی است که وقتی مرتع را شناخت و زمان شروع گل شد سعی کند کوه و دشت را توأمان در نظر بگیرد تا اگر در دشت مشکل ایجاد شد ، کوه جبران مافات کند.
برکت در صحرایی است که تنوع گیاهی دارد و باران هم در آن باریده باشد. راستی که اعجاز می کند. باید در مورد میزان بارش باران در مرتع هم تحقیق کرد. اگر درست عمل کنیم گاهی شرایط به قدری خوب می شود که انسان زورش به زنبور نمی رسد. در برازجان یا در شمال زمانی شد که ما پنج نفر بودیم شب و روز موم می بافتیم و می گذاشتیم داخل کندو ، صبح می دیدیم که بافته است تا پایین . صحرای خوب این طوری است . حالا شما برو شکر بده ، مولتی ویتامین بده ، قربان یک روز صحرا ! قربان گرده ی طبیعت ! اینها هیچ جایگزینی ندارند.
دست نخورده و بکر بودن مرتع هم مهم است. مثلاً در حاشیه ی کویر به مناطقی مانند چووپانان ، مصر یا خور و بیابانک زنبورداران زیادی نمی روند اما صحرا عسل خوب و خوشمزه ای دارد. البته مشکل آب وجود دارد که زنبوردار آب را به زنبور می رساند.
نحل منفرد : نیاز هست که زنبوردار با تغییرات اقلیمی ای که در صحراها اتفاق می افتد نیز آشنا باشد . گاهی می شود که گلی در صحرا بوده اما دیگر در آن منطقه وجود ندارد ، این عاملش چیست؟
سید محمد رضویان : این دو عامل دارد یکی خشکسالی و یکی چرای بی رویه که گوسفند ها برخی از گیاهان شیرین را می خورند.
کشاورزی امروزی ، تهدید یا فرصت
نحل منفرد : با توجه به تغییر الگوی کشت در کشاورزی آیا فرصت های جدیدی هم برای استقرار زنبورستان ها به وجود آمده؟ مثلاً اخیراً کلزا در مناطق مختلف کشور کشت می شود ، به نظر شما آیا می شود از این فرصت ها استفاده ی بهینه کرد؟
سید محمد رضویان : چیزی که در طبیعت هست سالم تر از کشاورزی مدرن است. چرا؟ چون طبیعت سم پاشی ندارد ، در طبیعت شته کم پیدا می شود ، اما شما ببینید کلزایی که وقتی آلوده می شود ، خطرناک ترین سم ها را به آن می زنند و زنبور هم غریضی روی گل اش می نشیند و مسموم می شود. حتی اگر روی گل مسموم نشد ، گرده ای که می آورد مسموم است. گرده ی مسموم هم افت جمعیت و بیماری را با خود دارد.
ما به نوع بومی کلزا ، کیکوج می گوییم. شیرازی ها آن را به نام کَرکِز می شناسند . واقعاً گیاه عالی ای است . سم پاشی هم ندارد. حالا چون مقدار روغن آن کمتر است ترجیح می دهند کلزا بکارند. کلزا به آفت نزدیک است. شته های بسیار خطرناکی دارد . هر جا سم پاشی شود و زنبور در کنارش باشد تا نصف جمعیت زنبور را نابود می کند. زنبورهایی هم که زنده می مانند چون گرده ی مسموم در کندو وجود دارد نوزادان جدیدشان ناقص الخلقه بوجود می آیند البته اگر شفیره و لاروها در حجره ها نگندند.
به هر حال گل کلزا چیز خوبی است. به شرطی که سم پاشی نشود یا سم هایی به آن بزنند که برای زنبور مضر نباشد. شته های کلزا خیلی بزرگ و مثل " سِن " هستند لذا بیشتر مواقع برای کلزا سم های قوی استفاده می کنند.
نحل منفرد : دیده می شود خیلی از گیاهان ، دیگر در صحراها نیستند یا شهد ندارند. به عنوان راهکار عملی زنبوردار امروز چه کند تا زندگی اش را بگذراند؟
سید محمد رضویان : از نظر مرتعی هیچ جای دنیا تنوع گیاهان ما را ندارند. اغراق هم نیست و کارشناسان به این موضوع اذعان دارند . حتی در استانهای کویری غیر از گیاهان دارویی گیاهان شهد خیز بسیار خوبی داریم. مثلاً در حاشیه کویر اصفهان ما گیاهان بسیار خوبی داریم سم پاشی هم نمی شوند مشکلی هم ندارد ، بعضی از گیاهان مانند گاوپونه به دلیل تلخ بودن گوسفند نمی خوردشان و برای زنبور قابل استفاده هستند. زنبوردار باید جستجو کند و چنین مناطقی را پیدا کند.
نحل منفرد : اما این کار چندان هم آسان نیست.
سید محمد رضویان : مشکل این است که برای چهار سال در منطقه به اندازه ی نصف سال های نرمال هم بارندگی نبوده. خب گیاه دیگر رشد نمی کند و ریشه اش خشک می شود. اگر تخمی هم روی زمین بریزد رطوبت می خواهد تا سبز شود. این گیاهان کم کم دیگر دیده نمی شوند. نه اینکه از بین رفته باشند ، هستند و با یک باران زنده می شوند.
داشتن صحرای خوب بستگی به وضعیت طبیعت و بارندگی دارد. وقتی باران بیاید مراتع سبز می شود و این گیاهان گل می دهند ، این آن چیزی است که زنبور می خواهد. گلی هم که با طبیعت بزرگ شده نه شته می گیرد و نه سم پاشی می خواهد. وقتی این نباشد ما مجبوریم به باغات و مزارع کلزا ، شبدر یا یونجه مراجعه کنیم.
نحل منفرد : آیا وضعیت یونجه بهتر از کلزا است؟
سید محمد رضویان : یونجه هم در مناطقی مثل اطراف ورامین ، قم و امثالهم شته می گیرد و آن را سم پاشی می کنند. این سم پاشی برای زنبور مضر است . یا در جوار یونجه گیاهی است که باید سم پاشی شود . زنبور در حرکت مسموم می شود یا روی آب مسموم می شود . خیلی شرایط مزارع برای زنبور مشکل است.
چیزی که باعث رشد زنبور می شود طبیعت است. زنبور هم جزئی از طبیعت است و نمی شود خیلی در کارش دخالت و فضولی کرد. پس بهتر است دنبال صحراهای طبیعی باشیم.
نحل منفرد : گاهی هم زنبوردار همه شرایط را می سنجد و محل استقرار زنبورستانش را انتخاب می کند اما همه چیز آنطور که باید پیش نمی رود.
سید محمد رضویان : بله یک مسئله سازش با عوامل محیطی است ، اگر در مرتع با باد و طوفان یا گرمای ناگهانی مواجه شویم عقب می افتیم وسازگاری با این رخداد های طبیعی لازمه ی کار است. کافی است دو روز به قول ما " تش باد " بیاید و هوا ناگهانی گرم شود و دما بالای سی و هشت درجه رود. در این صورت گیاهان مرتعی ای که زیر برف رشد اولیه شان را شروع می کنند خشک می شوند . گیاهی که لطافتش با هوای خنک است وقتی هوا شد 40-38 درجه خب می خشکد. اینها همه شرط است. در صورت فراهم بودن شرایط جوی زنبور وابسته به ما نیست خودش مدیریتی دارد میلیون برابر بهتر از مدیریت من !
انسان همه چیز را نمی فهمد. یک گل را می بیند فکر می کند زنبور روی آن خیلی خوب کار خواهد کرد. می رود . زنبور اصلاً رویش کار نمی کند. او می فهمد. او خودش مدیریت دارد. من فقط حمالی هستم که جابه جایش می کنم و به صحرا می برمش لیکن تشخیص با زنبور است. اوست که می فهمد باید چه کند ، خداوند به او علم لدنی داده . او مصداق " اوحی الی النحل " است. خیلی چیزها خدا به زنبور داده. این است که باید در انتخاب صحرا فقط یک گل را مدنظر نداشته باشیم.
نحل منفرد :پس شما در داخل کشور از نظر گیاهانی که کشت می شوند مورد خاصی را تأیید نمی کنید؟
سید محمد رضویان : خیر اصلاً نمی شود تأیید کرد. ما باید از سموم شیمیایی و آب های آلوده گریزان باشیم.
نقش کیفیت منابع آب در رشد کلنی ها
نحل منفرد : پس باید برویم سراغ صحراهای کوهستانی و مراتع بکر طبیعی. حاج آقا وضعیت منابع آب و کیفیت آن در مناطقی که مستقر می شویم چگونه باید باشد؟ منظور شما از آب آلوده دقیقاً چیست؟
سید محمد رضویان : ببینید مثلاً در مناطقی مثل ورامین و اسلامشهر در حومه ی تهران یا مناطق اطراف سایر کلان شهر ها جاهایی هست که فاضلاب شهر به آنها سرازیر می شود در سفره های زیر زمینی نفوذ می کند و سطح آنها را بالا می برد . چاه های شش متری و ده متری حتی در بعضی مناطق مثل قرچک ورامین با دو و نیم متر به آب می رسند! به این نوع آب " زه آب " می گوییم ، زنبورها با استفاده از چنین آبی فقط سم می خورند.
آقای پروفسور بنیفلد در جلسه ای می گفت: مواظب آب باشید نباید زنبور نزدیک فاضلاب های شهری ، صنعتی و کشاورزی باشد.
فاضلاب های شهری انواع و اقسام آلودگی ها را دارند ، فاضلاب های صنعتی هم حاوی فلزات سنگینی مثل جیوه ، سرب یا آرسنیک هستند.
به عنوان مثالی دیگر ، اوایل که برای استفاده از شکوفه ی درختان مرکبات به جهرم می رفتیم عسل خوبی می گرفتیم اما الآن دیگر اینطور نیست. آن زمان آنجا آبیاری غرق آبی بود. بعدها به خاطر کمبود آب ، آبیاری را قطره ای کردند. در روش قطره ای هم کودهایی شامل سکوسترن ، فسفات ، نیترات ، مکمل اوره و هر چیز دیگری را داخل مخازن تحت فشار می ریزند و آب حاوی اینها پای درخت چکه می کند. زنبور به دلیل کمبود منابع آب همین آب را می آورد و در اثر آلوده گی تخم و لاروش می گندد.
در گذشته زنبور ده قاب ما آنجا سی قاب می شد ، حالا اصلاً زنبور آنجا رشد نمی کند.
آنجا ما صبح ها از صدای زنبور برای نماز بیدار می شدیم اما این اواخر متوجه می شدیم که صدای زنبور ها نمی آید . می دیدیم زنبور داخل گل پرتقال بیهوش شده ،گرده به پایش است شهد هم مکیده اما بیهوش است ، رفتیم پیش دکتر عبادی و ایشان درباره ی کود های شیمیایی سؤال کردند که آیا به صورت قطره ای است؟ گفتیم بله . گفتند: پس زنبور را بار کنید و دیگر به آن منطقه نروید . حتی برخی کودها و سموم مورد استفاده از طریق آوندهای چوبی به گل می رسند. زنبور هم شهد را می مکد و بیهوش می شود.
دیگر به آن منطقه نرفتیم و داراب را انتخاب کردیم در آنجا هم تا زمانی که غرق آبی بود عالی بود اما از وقتی که آبیاری قطره ای شد ، همان وضعیت پیش آمد. دیگر داراب هم نرفتیم.
نحل منفرد: در شمال که این مشکل وجود ندارد؟
سید محمد رضویان: خیر در شمال حتی اگر آبیاری قطره ای هم باشد بخاطر بارندگی زنبور به آب های دیگری هم دسترسی دارد. شاید نوع کودهای مصرفی هم متفاوت باشد.
نحل منفرد : در برخی مناطق شمال مرکبات را اصلاً آبیاری نمی کنند ...
سید محمد رضویان : بله همین طور است. این وضعیت در شمال ایران نیست اما جنوب اینطور شده . پس ببینید چقدر حساسیت کار با زنبور زیاد است . یک زنبور دار موفق باید این نکات را مد نظر قرار دهد.
نحل منفرد : یعنی باید ببینیم چه آبی در منطقه هست و آیا گیاهان در یک محیط طبیعی به دور از سموم شیمیایی هستند یا نه.
سید محمد رضویان : همین آقای بنیفلد می گفت: به غیر از مراتعی که چشمه دارد در بقیه نقاط آب دستی به زنبور دهید. آب ببرید و آبگاه درست کنید که زنبور از روز اول سراغ آّبهای آلوده نرود . به هر حال یکی از عوامل مهمی که در رشد زنبور تأثیر دارد ، آب سالم است.
نحل منفرد :پس کسانی که در شهر زنبورداری می کنند خیلی باید به این نکته توجه کنند حتی شاید عسلشان قابل مصرف نباشد ... .
سید محمد رضویان : بله اینها رشدی ندارند . حالا بگذریم از شهرهایی مثل حاشیه های دماوند و لواسان که مناطق بکرتری هستند و آب چشمه و قنات وجود دارد و از آلودگی های آبهای شهر دور است. نمی شود عمومیت داد ولی این موضوعی که اساتید می گویند ، به تجربه به ما ثابت شده . آب خیلی اهمیت دارد .
نحل منفرد : باقیمانده ی مواد شیمیایی ای که از طریق آب آلوده به کندو وارد می شوند می تواند در موم و قابهای ما باقی بماند و نسل های بعدی زنبور را نیز متأثر کند.
نکته ی دیگر اینکه چقدر خوب بود اگر یک نقشه ، از منظر صحرا شناسی و گیاه شناسی مرتبط با زنبور عسل تألیف می شد و در اختیار زنبورداران قرار می گرفت.
سید محمد رضویان: بله این وظیفه ی مؤسسات تحقیقاتی کشور است ، کار ما نیست در آنجا کار علمی می کنند .
نحل منفرد: چیز دیگری که خیلی به آن نیاز داریم این است که در نقاطی که زنبورداران زیاد رجوع می کنند و تراکم بالایی دارند ادارات جهاد کشاورزی شهرستان ها مدیریت کنند که چه کسی در کجا مستقر شود. وضعیت اختلاف بر انگیز فعلی در مناطق پر متقاضی و شلوغ اصلاً در شأن زنبوردارها نیست .
فروشگاه لوازم زنبورداری جهانی واقع در شهرستان مرند استان آذربایجان شرقی یکی از مجهزترین فروشگاههای لوازم زنبورداری در منطقه شمال غرب کشور می باشد که در زمینه تولید و عرضه لوازم و تجهیزات و محصولات زنبوداری به صورت عمده و خرده فروشی با زنبوداران عزیز همکاری داشته و توانسته است با پشتکار و بروز رسانی مداوم و تهیه ملزومات زنبوداری درجه یک رضایت زنبوداران عزیز را فراهم آورد.
این فروشگاه توانسته است انواع لوازم زنبوداری تولید داخل و خارجی را برای اولین بار در سطح منطقه و کل ایران عرضه نموده و نمایندگی فروش اکثر تولید کنندگان داخلی را کسب نماید.
این فروشگاه جهت سهولت در خرید و تهیه ملزومات زنبوداری و بروز رسانی اطلاعات زنبوداران اقدام به راه اندازی کاملترین سایت زنبورعسل و فروشگاه لوازم زنبوداری نمموده است.
آدرس اینترنتی سایت زنبورعسل ایران
فروشگاه لوازم زنبوداری
آدرس :آذربایجان شرقی مرند فروشگاه لوازم زنبوداری جهانی 09144929484
سایت زنبور عسل ایران (لوازم زنبورداری جهانی) از سال 1388 با هدف ترویج و اشتراک گذاری مطالب زنبورداری توسط مدیر سایت مهندس امین جهانی از شهرستان مرند پایه گذاری گردید تا زنبورداران بتوانند در کنار هم از تجربیات یکدیگر استفاده نمایند . امید است با استفاده از مطالب ارائه شده در سایت گامی در جهت مدرنتر شدن صنعت زنبورداری برداشته باشیم.