در قدیم برای تغذیه زنبورا از نرمه توت (ضایعات توت خشک) و شیره انگور استفاده میکردن ولی چند تا مساله هست که بد نیست بهش توجه بشه:
یک- اون موقع نصف یا یک سومِ عسل رو برای زنبور باقی میزاشتن (یعنی تغذیه بطور خالص از مواد ذکر شده نبوده).
دو- گسترش بیماری های زنبورعسل بدلیل تراکم کمتر کلنی ها و کوچ های کمتر و درضمن عدم حضور نژادهای خارجی (امیدوارم با واکنش دوستان پرورش دهنده ملکه مواجه نشم
) خیلی خیلی کمتر بوده.
سه- کندوها بومی بودن و عملا راه دیگه ای هم وجود نداشت.
چهار- و از همه مهمتر شکر وجود نداشت، باید بگم که در حال حاضر و توی کشور ما هیچ تغذیه بهتر از شکر برای زنبورا وجود نداره، البته تا روزی که شربت اینورت و شربت اچ اف اس راهی به زنبورداری ایران پیدا بکنن.
چیزی که من میدونم اینه:
شیره انگور و شیره خرما (و خود خرما) بترتیب اثر خوبی روی تخمگذاری و موم بافی زنبور دارن بشرطی که زنبورا فرصت برای دفع فضولات خودشون داشته باشن بعلاوه اینکه شهدهای دیگه هم به داخل کندو بیان که با توجه به این شرایط میشه از اوایل بهار تا اواسط تابستون ازشون استفاده کرد. اگه تغذیه زمستون کلنی بطور کامل از انگور باشه به احتمال قوی زنبوردار زمستون خوبی رو تجربه نمیکنه! البته میزان تلفات، شدیدا به شرایط آب و هوایی منطقه بستگی داره (کلا مواد غذایی فیبر دار برای تغذیه زمستانی زنبور مناسب نیستن).
و در آخر می تونم اضافه کنم که دادن شیره انگور
بهمراه شربت شکر در بهار می تونه رشد وضعیت عمومی کلنی ها رو بهبود بده و گذاشتن دو سه عدد خرما روی قاب ها در وقت موم بافی هم خالی از لطف نیست.
ولی توی کار تا چیزی رو خودت تجربه نکردی و نتیجه ش رو ندیدی، بهش عمل نکن.
. 
