گفتگو با سید محمد رضویان ؛ مهارت در صحراشناسی ، کلید موفقیت زنبورداری 2
اشاره به برخی از صحراهای مناطق مختلف کشور
خب اجازه دهید برگردیم به نقشه ، شما با زنبوردار های زیادی از سراسر کشور ارتباط دارید و روی صحراهای مناطق مختلف شناخت کلی دارید. لطفاً اینها را یک به یک برای خوانندگان ما نام برید . مثلاً بیایید از خراسان شمالی شروع کنیم.
خراسان شمالی
سید محمد رضویان : خراسان شمالی از نظر مرتع بسیار غنی است گون ها را دارد. مراتع غنی ای مثل کوه شاه جهان ، الله اکبر و کلات ها و ...
نحل منفرد : از روی نقشه کوه شاه جهان نزدیک منطقه ای به نام سرچشمه ، نزدیک اسفراین هست و از سمتی دیگر به قوچان نزدیک است ولی جاده دسترسی آن باید از سمت اسفراین باشد.
سید محمد رضویان : بله به اسفراین نزدیک است.
نحل منفرد : آنجا گون دارد؟
سید محمد رضویان : بله. مراتع غنی ای دارد که تنوع گیاهی آن کم نظیر است.
گلستان
نحل منفرد : شاه کوه کجاست؟ فکر می کنم ارتفاعاتی در نزدیکی گرگان بود.
سید محمد رضویان : همانجاست. در مراتع دشتی آن دریایی از مریم نخودی وجود دارد. مریم نخودی از گیاهان عسل خیزی است که شهد زیادی دارد. در ضلع جنوبی شاه کوه هم فراوان است.
نحل منفرد : در ضلع شمالی این ارتفاعات احتمالاً گیاهان معطر تری هم داشته باشیم.
سید محمد رضویان : بله اتفاقاً از چند زنبورستان در آنجا بازدید داشته ام و جنگل هایشان هم تقریباً خوب است و هرگز بی گل نمی شود به دلیل اینکه رطوبت بالا است. عیب دامنه های این منطقه این است که مه می گیرد . زنبور در مه کار نمی کند. ما هم چند بار می خواستیم برای مریم نخودی به آن منطقه برویم ولی از مه ترسیدیم.
نحل منفرد : جنگل های ارتفاعات گرگان چطور ؟
سید محمد رضویان : جنگل های گرگان همه چیز دارد. همچنین منطقه ی گرگان دریای کلزا است. دشتی که بین گنبد تا مرز ترکمنستان است تا چشم کار می کند کلزا است. همه اش هم دیم کشت می شود و بسیار عالی است.
نحل منفرد : مثلاً منطقه آق قلا ؟
سید محمد رضویان : بله این محدوده تا قسمت مرز ایران و ترکمنستان کلزای دیمی فراوانی کشت می شود .
مازندران
نحل منفرد: خب بیایم به مازندران ، صحراهای آنجا چه دارد؟
سید محمد رضویان : ببینید در مازندران هم اولین گلی که زنبوردار می تواند استفاده کند گل کلزا است . در دشت ها درحد وسیعی آن را می کارند. مخصوصاً در اطراف بابلسر و بین آمل به بابل و در منطقه فریدونکنار. کلزا در آنجا عید گل می کند. دو عیب دارد. اگر بارندگی بیش از حد باشد زنبور رشد نمی کند و با رشد نوزما روبرو خواهیم شد و اگر بارندگی نشود شته می آید و باید سم پاشی کنند . اگر سم پاشی کنند زنبور دار باید زنبور را بار کند و امکان استفاده وجود نخواهد داشت.
کلزا زمانی گل می کند که زنبور کمی عاری از کنه شده یعنی اواخر تخم ریزی است . اگر در آن زمان زنبوردار با کنه مبارزه کند کمتر این مشکل را خواهد داشت. البته چون رطوبت منطقه بالاست مشکل نوزما جدی است. زمانی که کلزا تمام شد زنبوردارها می مانند برای گل های متفرقه . کسانی که نزدیک قائم شهر و ساری هستند می توانند از شکوفه ی درختهایی مثل آلوچه و زرد آلو استفاده کنند.
نحل منفرد : اینها بعد ازکلزا و قبل از بهارنارنج است؟
سید محمد رضویان : بله جاهایی مثل قائم شهر و ساری مرکبات هم دارند و زنبوردارها ماندگار می شوند. بعضی ها هم می آیند در اطراف چالوس و محمود آباد و رامسر که دریای مرکبات است . زنبور اینجا رشد بهتری دارد . البته از یک ماه قبل از عید باید پای کلزای مازندران رفت. زودتر نباید رفت زیرا بعضی اوقات سرما به آن منطقه می زند که دیده اید چه طور می شود.
نحل منفرد : بعد از کلزا باید بیاورند پای مرکبات؟
سید محمد رضویان : خیر برای مرکبات زود است . گل مرکبات آنجا همیشه یک ماه تا چهل روز بعد از عید شروع می شود. در این فاصله یک گیاهی می خواهند که زنبورها از آن استفاده کنند که انواع درختان میوه مثل آلوچه ، هلو ، زرد آلو ، گیلاس ، آلبالو و ... آنجا هستند.
نحل منفرد : خلاء نمی افتد؟
سید محمد رضویان : نخیر خلاء نمی افتد . بعد هم می مانند چون مرکبات هست از گرگان گرفته تا چالوس و رامسر که دریای مرکبات است. همه ی این مناطق مرکبات را دارند همه نوعش را هم دارند.
نحل منفرد : بعد از مرکبات چه اتفاقی می افتد؟
سید محمد رضویان : مرکبات که تمام شد اول جنگل است یعنی درست از اواخراردیبهشت ماه صحرای پرتقال کم می شود و شروع جنگل است و آنهایی که حاشیه کوه هستند نیاز به جا به جایی ندارند. مثل دوسالی که خود من در محمود آباد نزدیک کوه بودم چند روز وقفه افتاد بعد زنبورها رفتند به سمت جنگل و از آنجا شهد کرات و نمدار را می آوردند.
نحل منفرد : یعنی ما در مازندران صحراهای ترکیبی داریم جایی که هم مرکبات هست هم جنگل ؟
سید محمد رضویان : بله کسانی موفق هستند که در حاشیه ی کوه و جنگل باشند نه جاده ، بعضی هم جابه جا می کنند و می روند در دل جنگل . آنجا دو مشکل وجود دارد یکی خرس ها و یکی مه گرفتگی . در جنگل مه بیشتر از پایین می گیرد اما اگر یک روز هوا خوب باشد صحرا آنقدر قوی است که جبران مافات می کند. حدود نود روز بعد از عید آمدن شهد افت می کند . ترک ها به مراتع خود می روند و تهرانی ها به اطراف لواسان و دشت لار و حاشیه جاجرود و ارتفاعات البرز بر می گردند.
مثل جنگل های مازندران را واقعا جای دیگر نداریم. جنگل های مازندران بعد از کرات و نمدار گیاهان درختی وحشی ای مثل خرمالوی وحشی ، آلوچه ی وحشی ، زالزالک وحشی ، تمشک و خیلی چیزهای دیگر دارند. اینها وقتی به گل می نشینند خیلی می شود استفاده برد.
گیلان
نحل منفرد : این از مازندران،گیلان چطور؟ گیلان هم صحرا های خاصی دارد؟
سید محمد رضویان : من به گیلان اشراف ندارم اما در مهر ماه بچه ها برای گل چای به آنجا می روند. کسانی که زنبورشان ضعیف است می روند آنجا تغذیه می کنند. از لاهیجان تا کلاچای و تا هر محدوده ای که چای کاری هست.
رفتن آنجا سخت است. اذیتشان می کنند. جهاد مجوز نمی دهد ولی می روند خوراک می دهند و زنبور یک قاب تخم می ریزد و چهار قاب می شود .
نحل منفرد : پس فقط برای گرده ی چای می روند؟
سید محمد رضویان : بله گرده ی خیلی خوبی دارد . اما آنجا دو مشکل دارند. یکی کنه فراوان زیرا وقتی تخم ریزی باشد کنه هم هست و دیگری رشد نوزما . در بازگشت تازه باید با این آفات مبارزه کنند ولی زنبور به دلیل وجود گرده ی طبیعی تازه رشد می کند.
تهران ، البرز و قزوین
نحل منفرد : اطراف تهران چطور است؟
سید محمد رضویان : تهران جاهای بسیار خوبی دارد. از ابتدای فیروز کوه ، دماوند ، لواسان ، تا جاده قزوین – رشت ، کوئین ، طالقان ، ارنگه ، حاشیه ی سد کرج این مناطق خیلی غنی هستند.
نحل منفرد : این که می گویید خیلی غنی است منظور چیست؟
سید محمد رضویان : از نظر گیاه و مرتع و حتی اگر از نظر گل های درختی حساب کنید. مثلاً اول جاجرود امروز گل زرد آلو باز شده بیست روز دیگر نزدیک لواسان باز می شود ببینید هر چه بالاتر می رود خنک تر است و این تنوع گل هست و کم نمی شود.
نحل منفرد : بله آنجا می شود یکی دو بار هم جابجا کرد...
سید محمد رضویان : در برخی مناطق حتی نیاز به جا به جا کردن نیست. خود زنبور می رود. ما چند سال پیش که به باغ دوستمان در لواسان می رفتیم گل درختان باز نشده بود اما با فاصله دو کیلومتر به دلیل اختلاف ارتفاع درختان به گل نشسته بودند و خود زنبور می رفت و گرده می آورد. مراتع اطراف تهران و دامنه های البرز خیلی غنی است. باور کنید اگر کسی اسکان و جای خوبی داشته باشد بهترین زنبور داری را اطراف تهران می شود انجام داد.
سید محمد رضویان : تهران خودت کجا می رفتی بگو؟
نحل منفرد : رودبار قصران و لواسانات ، تا روستایی به نام گرمابدر .
سید محمد رضویان: همین گرمابدر که شما می رفتید هیچ چیز کم ندارد ولی دامنه کوه را شما نمی دانید چه خبر است این نعمت خدایی است . این غنایی است که خداوند در این طبیعت قرار داده.
نحل منفرد : یک مقدار که به شرق بیاییم گویا در منطقه هشتگرد هم کلزا هست؟
سید محمد رضویان : بله هست حتی تا غرب آن در تاکستان وقزوین هم کلزا می کارند . مناطقی مثل کرج ، هشتگرد ، شهریار ، رباط کریم تا بوئین زهرا هر جایی که آب دارند کلزا می کارند.
نحل منفرد : گل کلزای اینجا در چه فصلی است؟
سید محمد رضویان : کلزا در اطراف تهران و قم تقریبا از بیست روز بعد از عید بعد از اتمام گل های درختی گل می کند. مازندران قبل از عید و جنوب کشور نزدیک به عید.
نحل منفرد : یادم هست شما می گفتید که در بوئین زهرا در دشت ها آویشن هست؟
سید محمد رضویان : بله ، بین بوئین زهرا و قزوین و تاکستان به سمت همدان در محدوده ی آوج . دشت آوج تا ساوه غیر از گاوپونه و اروانه و شیرمال و قنقال ، آویشن هم دارد .
نحل منفرد : تاکستان چی دارد؟
سید محمد رضویان : پایین تاکستان به طرف کرج و بوئین زهرا در سال هایی که بارندگی خوب باشد یونجه و آفتابگردان بسیار خوبی می کارند اما ظاهراً دیگر آبی برای کاشت یونجه ندارند و کمتر کاشته می شود.
نحل منفرد : دو روستا به نام های اک و اسفرورین آنجا هست که من زنبور برده ام . آنجا هم یونجه و آفتابگردان داشت. در آفتابگردان عسل خوبی می آید اما زنبور صدمه می بیند.
سید محمد رضویان : خیلی نظرات متفاوتی وجود دارد عده ای می گویند گرده اش خوب نیست و عده ای می گویند شهد آن شهد ترشحی است.
نحل منفرد : به هر حال شنیده ام در قدیم این اتفاق برای زنبور پیش نمی آمده . فصل یونجه و آفتابگردان کی هست؟
سید محمد رضویان : از اواسط خرداد ماه شروع می شود ، یونجه برای شهد دهی به گرما نیاز دارد. اما آفتابگردان مهم نیست هر چقدر خنک تر باشد بهتر است.
قم
نحل منفرد : خوب برویم به قم .
سید محمد رضویان : قم عمده اش یونجه است .
نحل منفرد : در چه فصلی؟
سید محمد رضویان : از اواخر اردیبهشت ماه شروع می شود.
نحل منفرد : من شنیده بودم در آنجا پنبه هم هست.
سید محمد رضویان : بله از مسجد جمکران که رد می شویم به سمت کاشان ، اینها به غیر از درختان مو دو تا محصول عمده دارند یکی یونجه است که حرف اول را می زند و گلهای شلغم و قمری و تربچه که برای تولید بذر می کارند ، پنبه اواخر شهریور گل می کند که چیز جالبی هم نیست و شهد آن از غوزه ها بدست می آید. سه عدد غوزه زیر آن قرار دارد که ترشحی است و گرده آن بسیار زبر است و کم پروتئین . مثل آفتابگردان ، خیلی جالب نیست. هر دو هم گیاهان پاییزی هستند.
همدان
نحل منفرد : برویم به سمت همدان ، همدان چی دارد؟
سید محمد رضویان : در همدان همه چیز هست ، از همین آوج که جزو همدان است تا رزن ، کبودر آهنگ ، بهار ، نهاوند ،تویسرکان و ملایر تا اسد آباد مناطق بسیار غنی ای دارد. کوه هایش بسیار دست نخورده و عالی است چون بارندگی خوبی دارد و برف هم زیاد می آید تنوع درختی اش در اطراف همدان و خود همدان بسیار عالی است. تنوع مرتعی آن در بهار و لاله جین و کبودر آهنگ بیا تا نزدیک قروه و غار علیصدر و تا مرز همدان و کردستان و کرمانشاه بسیار خوب است .
استان های غربی
نحل منفرد : کرمانشاه و کردستان چطور؟
سید محمد رضویان : کرمانشاه جنگل های بسیار خوبی دارد جنگل های بلوط و بنه و در سالهایی که بارندگی خوب باشد تنوع گیاهی بسیار عالی ای دارد و بعضی از دوستان که می روند هم زنبورشان ساخته می شود هم عسل می آورند. بعد از آنجا هم می روند سمت قم برای یونجه ، من خیلی نرفتم فقط بطور گذری دیده ام و اطلاعاتی که زنبورداران به من می دهند را می گویم . اطراف کرمانشاه کوه هایی مثل دالاهو که کوه بسیار مرتفعی است که تنوع گیاهی آن بسیار عالی است.
نحل منفرد : مناطقی مثل آذربایجان غربی چطور؟
سید محمد رضویان : امسال دو تا از زنبوردارهای ما یکی رفت سمت پیرانشهر و یکی هم رفت سمت جلفا . معدل زنبوری که بردند پیرانشهر روی هم چهار قاب نبود ولی تقریباً بعد از یک ماه التماس می کرد و بدنه می خواست و تمام کندوهایش ده قاب شده بودند و بعد از مدتی بیست قاب شدند شاید صد کیلو گرده آورد. گرده هم شکر نیست که بگویید به زنبور داده است.
نحل منفرد : چند تا زنبور داشتند؟
سید محمد رضویان : حدودهشتصد کندو . اهل شکر و خلاف نبود عسلی که آورد بسیار عالی ، خوشبو و خوشمزه و معطر بود. حالا من اشراف گیاهی ندارم اما چون آنجا را گشتم می دانم مراتعی هست تقریبا بکر و دست نخورده . تنوع گیاهی شان بیشتر از ما نیست اما وفور گیاه بیشتر است.
نحل منفرد : به دلیل اینکه میانگین بارندگی آنجا بیشتر است.
سید محمد رضویان : احسنت! اصل صحبت همین است که آن حاشیه بارندگی دارد وبارندگی که باشد تمام گیاهان سبز می شوند و رشد زنبور آنجا است. البته در آن مناطق باید دقت کرد چون برخی جاها زنبورداران محلی زنبوردارهای غریبه را راه نمی دهند.
اصفهان
نحل منفرد : برگردیم به اطراف همین اصفهان، دشت موته کجاست؟
سید محمد رضویان : از میمه که خارج شویم به طرف دلیجان و تهران سمت چپ یک دشت حفاظت شده شکاربانی به نام موته است که گوزن و آهو و بز کوهی دارد و چون حفاظت شده است از نظر گاوپونه و سایر گیاهان غنای خاصی دارد .
نحل منفرد : آنجا آب هست؟
سید محمد رضویان : ما را در قسمت حفاظت شده ی آن راه نمی دهند ، حاشیه اش آب هست. در مجموع دو سالی که آنجا بودم خوب بود ولی بعد مشکلات خشکسالی پیش آمد ، گاوپونه رشد نکرد و آب برای تغذیه زنبور نبود ، متأسفانه در مناطقی که آب هست محیط زیست ما را راه نمی دهد. چون بالاخره ما موجودات زنده مثل بز و میش و قوچ و اینها را اذیت می کنیم!
در هر صورت بعد از اینکه ما از جنوب به مراتع فارس و از آنجا به مناطق اطراف خودمان می آییم دیگر باید زنبور را بسازیم برای گون ها . در قدیم که وضعیت آب خوب بود می رفتیم پای اسپرس که در گویش محلی به آن گل اِنگار می گویند. گیاهی است شبیه به یونجه ی شهری اما گلی می کند شبیه به مخمل و وقتی باد می آید گویی مخمل در بیابان تاب می خورد و زنبور با استفاده از این گل بسیار عالی ساخته می شود.
نحل منفرد : خود رو است؟
سید محمد رضویان : خیر کشت می شود ، سه چین جمع می کنند برای دام هایشان . حالا دیگر به دلیل خشکسالی و تفاوت راندمانش با یونجه این را هم نمی کارند . یونجه شهری که می کارند تقریباً پنج بار برداشت می کنند اما این را سه بار می توانند برداشت کنند .
نحل منفرد : یعنی راندمان یونجه بیشتر است؟
سید محمد رضویان : بله ، البته حالا هم کم و بیش در مناطق اطراف فریدون شهر ، داران و بویه و میاندشت می کارند ولی یک صدم قدیم هم نیست و یونجه و مواردی مثل لوبیا ولوبیا سبز و خیار و... جایگزین اش شده اند . چیزی که به درد ما بخورد نمی کارند .
